JUNIOR INTER TELANGANA SANSKRIT STUDY MATERIAL /జూనియర్ ఇంటర్ సంస్కృతం మెటీరియల్
JUNIOR INTER
TELANGANA
SANSKRIT
STUDY MATERIAL
विषयसुचिका
Contents PageNo.
Question paper Pattern 02- 02
I. श्लोकपूरणं भावलेखनं च 03 - 07
II. निबन्धप्रश्नाः (पद्यभागः 08 - 19
III. निबन्धप्रश्नाः (गद्यभागः) 19 - 30
IV. प्रश्नाः (उपवाचकात्) 30 - 32
V. सन्दर्भवाक्यानि (पद्यभागात्) 32 - 35
VI. सन्दर्भवाक्यानि (गद्यभागात्) 35 - 38
VII. प्रश्नाःनप्रश्नाः (पद्यभागात्) 39 - 41
VIII. लघुसमाधानप्रश्नाः (गद्यभागात्) 41 - 44
IX. एकपदसमाधानप्रश्नाः (पद्यभागात्) 44 - 46
X. एकपदसमाधानप्रश्नाः (गद्यभागात्) 46 - 49
XI. संवित्परीक्षा | 49 - 52
XII & XIII. सन्धिनामनिर्देशसहितं [ पदसन्धानम् ।पदविघटनम् 52 - 54
XIV. शब्दरूपाणि | 55 - 62
XV. धातुरूपाणि । 63 - 71
XVI. अनुवादः । 72 - 73
प्रश्नाःनप्रश्नाःl Question papers 74 - 80
* * * *
Question Paper Pattern
Note: Except Q.Nos. 1, 2 & 3 all other questions should be answered in Sanskrit
(Devanagari Script) only.
1. श्लोकपूरणं भावलेखनं च । 1 out of 2 6 Marks
2. निबन्धप्रश्नाः (पद्यभागात्) 1 out of 2 6 Marks
3. निबन्धप्रश्नाः (गद्यभागात्) 1 out of 2 6 Marks
4.प्रश्नाः (उपवाचकात्) 4 out of 8 8 Marks
5. सन्दर्भवाक्यानि (पद्यभागात्) 2 out of 4 6 Marks
6. सन्दर्भवाक्यानि (गद्यभागात्) 2 out of 4 6 Marks
7. लघुसमाधानप्रश्नाः (पद्यभागात्) 2 out of 4 6 Marks
8. लघुसमाधानप्रश्नाः (गद्यभागात्) 2 out of 4 6 Marks
9. एकपदसमाधानप्रश्नाः (पद्यभागात्) 5 out of 5 5 Marks
10. एकपदसमाधानप्रश्नाः (गद्यभागात्) 5 out of 5 5 Marks
11. संवित्परीक्षा । 5 out of 5 5 Marks
12. सन्धिनामनिर्देशसहितं पदसन्धानम् | 4 out of 6 8 Marks
13. सन्धिनामनिर्देशसहितं पदविघटनम् | 4 out of 6 8 Marks
14. शब्दरूपाणि | 2 out of 3 8 Marks
15. धातुरूपाणि । 2 out of 4 6 Marks
16. अनुवादः । 5 out of 5
1. श्लोकं पूरयित्वा भावं लिखत (SLOKAS) 1 x 6 = 6 M
1. अज्ञः सुखमाराध्यः
सुखतरमाराध्यते विशेषज्ञः |
ज्ञानलवदुर्विदग्धं
ब्रह्मापि नरं न रञ्जयति ॥
అజ్ఞ: స్సుఖమారాధ్య: సుఖతర మారాధ్యతే విశేషజ్ఞ: I
జ్ఞానలవదుర్విదగ్ధం బ్రహ్మపి నరం న రంజయతి ॥
भावः- ఏమీ తెలియని వానికి సులభంగా తెలియచెప్పవచ్చు. బాగా తెలిసినవానికి తెలియచెప్పడం మిక్కిలి సులభము. మిడి మిడి జ్ఞానముతో “అంతా నాకే తెలుసునని గర్వించే మానవుని బ్రహ్మదేవుడుకూడా తెలియజెప్పి మెప్పించలేదు.
Summary:- The ignorant one can be convinced easily. It is easier to convince a really knowledgeable person. But even the Creator himself may not be able to convince a fool. Because a fool thinks with his half knowledge, that he is the wisest person in the world.
2. आरम्भगुर्वी क्षयिणी क्रमेण
लघ्वी पुरा वुद्धिमुपेति पश्चात् ।
दिनस्य पूर्वार्ध परार्धभिन्ना
छायेव मैत्री खलसज्जनानाम् ॥
ఆరంభగుర్వీ క్షయిణీ క్రమేణ
లఘ్వీ పురా వృద్ధిముపేతి పశ్చాత్‌
దినస్య పూర్వార్ధపరార్థ భిన్నా
ఛాయేవ మైత్రీ ఖలసజ్జనానామ్‌
भावः- దుర్జనుల నడుమ మైత్రి దినమునందలి ఉదయకాలపు నీడవలె ప్రారంభమున గొప్పదిగా (అధికమైనదిగా)ఉంది క్రమక్రమముగా క్షీణించును. కాని సజ్జనుల నడుమ మైత్రి మధ్యాహ్నకాలపు నీడవలె ఆరంభమున చిన్నదిగా ఉండి క్రమక్రమముగా వృద్ధిచెందును.
Summary:- Friendship between bad people is similar to the shadow in the morning time. It will be very (great) long in the beginning and will decrease by noon. Whereas friendships between good people are similar to the shadows in the afternoon. It will be very short (little) at the beginning and increases in course of time.
3. परिवर्तिनि संसारे मृतः
को वा न जायते ।
स जातो येन जातेन
याति वंशः समुन्नतिम् ॥
పరివర్తిని సంసారే మృత:
కో వా న జాయతే ।
స జాతో యేన జాతేన
యాతి వంశ: స్సమున్నతిమ్‌ ॥|
भावः- నిరంతరము మార్చు చెందే ఈ ప్రపంచములో మరణించిన ప్రతివాడు మరల జన్మిస్తూనే ఉన్నాడు. అలాంటి వారివలన ప్రయోజనము లేదు. ఎవని పుట్టుక వలన వారి వంశగౌరవము వృద్ధిచెందునో అతడే నిజముగా జన్మించినవాడు. అనగా అట్టివారి జన్మ సార్థకమైనదని భావము.
Summary:- In this ever changing world taking birth and dying is a continuous (cycling phenomenon) process. But whose birth brings greatness to his race is really born.
4. कुसुमस्तबकस्येव
द्वयी वृत्तिर्मनस्विनः ।
मूर्ध्नि वा सर्वलोकस्य
शीर्यते वन एव वा ॥
కుసుమ స్తబకస్యేవ ద్వయీ వృత్తి ర్మనస్విన: |
మూర్ధ్ని వా సర్వలోకస్య శీర్యతే వన ఏవ వా ॥
भावः- పుష్పగుచ్చమునకు వల అభిమానవంతులైనవారు రెండే లక్షణములు కలిగియున్నారు. ఈ లోకమునందు అందరిచేత గౌరవింపబడుట లేక అడవియందే నశించుట. అనగా ఆర్భాటములులేని జీవన విధానమును పాటించుట వారి లక్షణము.
Summary:- The attitude of self respected people is two fold like a bunch of flowers. Flowers may be adorned on the heads of one and all or they may wither away in the garden itself. Similarly Self-respected people are desirous to be on the top or else they prefer a simple lifestyle.
5. सिंहः शिशुरपि निपतति
मदमलिनकपोलभित्तिषु गजेषु ।
प्रकृतिरियं सत्ववतां
न खलु वयस्तेजसो हेतुः ॥
సింహ: శిశురపి నిపతతి
మదమాలినకపోలభిత్తిషు గజేషు ।
ప్రకృతి రియం సత్త్వవతాం
న ఖలు వయస్తే జసో హేతు; ॥
भावः- సింహము శిశువుగా వున్నప్పటికి మదజలము తో మలినమైన గోడలవంటి చెక్కిళ్లుగల ఏనుగుల పైకి దూకుటకు ప్రయత్నించును. ఇది బలవంతులకు సహజస్వభావం. పరాక్రమమునకు వయస్సు కారణం
కాదు కదా!.
Summary:- However a lion is very young (cub), it pounces on a rutty elephant and tries to break its head. This is the natural quality of men of strength and majesty. So age is not the criteria for one's prowess.
6. दानं भोगो नाश स्तिस्रो
गतयो भवन्ति वित्तस्य ।
यो न ददाति न भुङ्क्ते
तस्य तृतीया गतिर्भवति ॥
దానం భోగో నాశ స్తిస్త్రో
గతయో భవన్తి విత్తస్య |
యో న దదాతి న భుంక్తే
తస్య తృతీయా గతిర్భవతి ॥
भावः- ఇతరులకు దానము చేయుట, తాను అనుభవించుట, దొంగలు మొదలగు వారిచే అపహరింపబడుట అను మూడు మార్గములలో ధనము వ్యయమగును. అటు దానమూ చేయక, ఇటు తానూ అనుభవించక వుండునట్టి లోభి వాని ధనము మూడవ మార్గమున నశించును. అనగా దొంగలు మొదలగు వారిచే అపహరింపబడును.
Summary:- Giving to others, enjoying oneself or losing it - these are the three ways for utilizing wealth. If one does not donate to others or enjoy oneself, his money will get only the third course. It means it may be stolen (destroyed).
7. दुर्जनः परिहर्तव्यो
विद्ययालंकृतोऽपि सन् ।
मणिनालंकृतः सर्पः
किमसौ न भयङ्करः ॥
దుర్జన: పరిహర్తవ్యో
విద్యయా లంకృతో పిసన్‌।
మణినాలంకృత: సర్ప:
కిమసౌ న భయంకర: ॥
भावः- విద్యచే ప్రకాశించుచున్నను దుర్జనుడు విడువదగిన వాడు. తలపై రత్నం ఉన్నప్పటికీ పాము భయంకరమైనదే కదా!
Summary:- However learned person one may be, if he is a bad fellow, he must be avoided. A serpent however, adorned with a gem on its hoods is indeed dangerous (harmful).
8. संपत्सु महतां चित्तं
भवेदुत्पलकोमलम् ।
आपत्सु च महाशैल
शिलासंघातकर्कशम् ॥
సంపత్సు మహతాం చిత్తం
భవే దుత్పలకోమలమ్‌ |
ఆపత్సు చ మహాశైల
శిలాసంఘాతకర్కశమ్‌ ॥
भावः- మహత్ముల మనస్సు సంపదలు కలువలవలె మృదువుగా వుండును. ఆపదలు వచ్చినప్పుడు
పెద్దకొండలోని గండశిలల లాగ కఠినముగా వుండును. అనగా మహాత్ములు సంపదలయందు
దయాగుణమును, ఆపదలయందు ధైర్యమును కలిగి ఉందురు.
Summary:- In good times the heart of great men is as tender as the petals of a lotus flower. In troubles, however, it becomes as hard as the rock of a mountain. It means they will be kind in pros-perity, they will be hard-hearted in misery.
9. श्रोत्रं श्रुतेनैव न कुण्डलेन
दानेन पाणिर्नथुकङ्कनेन
विभाति काय: करुणापराणां
परोपकारैर्न तु चन्दनेन ॥
శ్రోత్రం శృతేనైవనకుండలేన
దానేన పాణిర్నతు కంకణేన |
విభాతి కాయ: కరుణాపరాణాం
పరోపకారై: నతు చందనేన ॥
भावः- దయాపరులైన మహత్ముల చెవికి శాస్త్ర శ్రవణమే (మంచి విషయములు వినుట) అలంకారము. చెవి
కుండలములు అలంకారములు కావు. దానమే వారి చేతికి అలంకారము. కంకణము అలంకారము కాదు.
వారి శరీరమునకు పరోపకారమే అలంకారము. గంధము వంటి లేపనములు అలంకారములు కావు.
Summary:- Ears will shine on hearing vedic chantings, but not by ear rings. One's palm will shine only through charity, not by wearing a bracelet. The body of kind hearted people will flourish by helping others, but not by applying sandal paste.
10. छिन्नोऽपि रोहति तरु:
क्षीणो ऽप्युपचीयते पुनश्चन्द्र:
इति विमृशन्तः सन्तः
सन्तप्यन्ते न विप्लुता लोके
ఛిన్నోపి రోహతి తరు:
క్షీనోప్యపచీయతేపునశ్చంద్ర:
ఇతి విమృశంత: సంతః
సంతప్యంతే నవిప్లుతాలోకే॥
भावः- చెట్టు నరికి వేయబడినను మరల మరల చిగురించుచున్నదని, చంద్రుడు క్షీణించినను మరల మరల వృద్దిపొందుచున్నాడని గమనించుచు సజ్జనులు తమకు కష్టములు కలిగినప్పుడు తమను తాము
సముదాయించుకొనుచు దుఖ:మును పొందుటలేదు.
Summary:- A tree sprouts again and again, after it is cut. The moon waxes (increases) again after waningBy contemplating this and consoling themselves that it happens according to fate, Good men do not worry in times of misfortunes.
II. POETRY ESSAYS 1 x 6 = 6 M
२. रामोविग्रहवान् धर्मः
-: वाल्मीकिमहर्षिः
1. रामः कः ? सः किमर्थं चित्रकूटम् अगच्छत् ? तत्र किमभवत् ?
2. श्रुङ्गिबेरपुरात् आरब्धं रामस्य वनवासं वर्णयत ।
పరిచయము:- ఈ పాఠ్యభాగము వాల్మీకి మహర్షి చే రచింపబడిన శ్రీమద్రామాయణము నుండి
గ్రహింపబడినది.
పూర్వకథ:- శ్రీరామ నామ జపము చేసి మహర్షిగా మారిన వాల్మీకి ఒకనాడు ప్రాత; కాలమున తమసానదిలో స్నానము, చేసి ఆశ్రమునకు తిరిగివెళ్ళు సమయములో ఒక వేటగాడు క్రౌంచ పక్షిని చంపుట ఆ బాధతో రెండవ పక్షి చనిపోవుట చూచి బాధాతప్త హృదయుడదై ఆ వేటగానిని శపించెను. వాల్మీకి ముఖము నుండి వెలువడిన ఆ శాపవచనములు ఆశ్చర్యకరముగా ఛందోబద్ధమైన శ్లోకముగా గుర్తించిన బ్రహ్మ వాల్మీకి ముఖత; శ్రీరామ కథను చెప్పింపదలచి ఆయనను ప్రేరేపించుటకు నారద మహర్షిని పంపెను. అప్పుడు వాల్మీకి నారద మహర్షిని పూజించి ఆ దేవర్షి ద్వారా శ్రీరామ చరితమును విని మానవలోకమునకు అద్భుతమైన, శ్రీరామాయణమును అందించెను.
ప్రస్తుత కథ:- మునులలో వాల్మీకి, తపస్ శాలి వేదాధ్యయనశీలుడు, మాటలనేర్పు గలవాడు అయిన నారదమహర్షిని ఈ విధముగా ప్రశ్నించెను. సనాతన ధర్మమును పాటించువాడు, నిత్య సత్యవతుడు, దృడసంకల్పము కలవాడు, విపత్కర పరిస్థితులలో కూడా మనోని[గ్రహము కలిగి ఉండువాడు, పరాక్రమవంతుడు పరోపకారగుణము కలవాడు, అందరికి ఆనందము కలిగించువాడు, ప్రజలకు హితము కలిగించువాడు అయిన పురుషుడు ఈ భూమండలమున ఎవరు అని అడిగెను. వాల్మీకి మహర్షి మాటలు విన్న నారదమహర్షి ఈ విధముగా చెప్పెను.
ఇక్ష్వాకు వంశములోని దశరథుని కుమారుడుగా జన్మించి శ్రీరామునిగా ప్రజల హృదయాలలో వెలిగే మహాపురుషుడు అయోధ్యలో ఉన్నాడు. శ్రీరాముడు సకలసద్గుణ సంపన్నుడు, నిత్య సత్యవ్రతుడు శరణాగతవత్సలుడు మితభాషి స్మితవదనుడు. ఇతడు ప్రజలకు సంతోషాన్ని కలిగిస్తూ దశరథునికి అత్యంత ప్రియమైనవాడుగా ఉన్నవాడు.
पूर्वं दत्तवरा देवी वरमेनमयाचत |
ఇట్టి సుగుణాబిరాముడైన శ్రీరాముని ప్రజల కోరికపై మంత్రుల విజ్ఞప్తిననుసరించి యువరాజుగా పట్టాబిషక్తుని చేయుటకు దశరథుడు నిర్ణయించెను. అయోధ్యలో, రాజ మందిరములో అందరూ సంతోషంగా ఉన్న ఆ సమయంలో దశరథుని ప్రియమైన భార్య కైకేయి దశరథుడు తనకు పూర్వం ఇచ్చిన రెండు వరాలను నెరవేర్చమని కోరినది. భరతునికి పట్టాభిషేకము చేయించుట, శ్రీరాముడిని వనవాసమునకు పంపుట అని ఆ వరముల సారాంశము. సత్యవ్రతుడైన దశరథుడు ధర్మమునకు కట్టుబడి శ్రీరాముని అడవులకు పంపవలసివచ్చెను.
పితృవాక్య పరిపాలనాపరుడైన రాముడు తండ్రి ఆజ్ఞ పాటించి అడవులకు బయలుదేరెను. శ్రీరామునిపై ప్రేమాదికము చేత లక్ష్మణుడు శ్రీరాముని అనుసరించి అడవికి బయలుదేరెను. శ్రీరామునికి 'ప్రాణసమానురాలు, జనకునికుమార్తె స్త్రీలలో ఉత్తమురాలు అయిన సీత చంద్రుని అనుసరించు రోహిణీ నక్షత్రము వలె శ్రీరాముని అనుసరించెను. సీతారామలక్ష్మణులు వనములకు వెళ్లుచుండగా దశరథుడు వారిని ద్వారము వరకు సాగనంపెను, పౌరులు కొందరు వారిని అనుసరించి వెళ్లిరి. అంతట శృంగిబేరిపురమును చేరి గుహుని కలిసి కొనిన సీతారామలక్ష్మణులు, రథమును వెనుకకు పంపిరి. గుహుని సహయంతో గంగానదిని దాటి భరద్వాజ మహర్షి ఆదేశానుసారము చిత్రకూటము వద్ద ఆశ్రమము నిర్మించుకొని సుఖముగానుండిరి. అయోధ్యలో దశరథుడు శ్రీరామునికై దుఃఖిస్తూ స్వర్గస్తుడాయేను.
नियुज्यमानो राज्याय नैच्छद्राज्यं महाबलः |
దశరథుని అనంతరము రాజ్యాధికారము స్వీకరింపుమని వశిష్టాది గురువులు భరతుని కోరగా అందుకు అంగీకరించక భరతుడు శ్రీరాముని చిత్రకూటమునకు వెళ్లి శ్రీరాముని అయోధ్యకు తిరిగి రమ్మని ప్రార్ధింపగా శ్రీరాముడు భరతుని అనుసరిచి. పితృవాక్య పరిపాలన ధర్మమని అందులకే తాను వనములకు వచ్చితినని అయోధ్యకు రాలేనని తెలిపెను.
పిమ్మట భరతుని 'ప్రార్థనమేరకు తన పాదుకలను ఇచ్చి భరతుని అయోధ్యకు వెళ్ళమని కోరెను. భరతుడు శ్రీరాముని పాదములకు నమస్కరించి, శ్రీరామపాదుకలను స్వీకరించి అయోధ్యకు వెళ్లి పాదుకలకు పట్టాభిషేకము చేసి నందిగ్రామమున నివసింపసాగెను. చిత్రకూటమునకు తనను చూచుటకు వచ్చుట వలన అచటి మునులకు ఇబ్బంది కలుగుచున్నదని భావించి శ్రీరాముడు తన నివానమును. దండకారణ్యమునకు మార్చెను దండకారణ్యమున ప్రవేశింపగానే విరాధుడు అను రాక్షసుని వధించి
శ్రీరాముడు శరభంగ మహర్షిని దర్శించెను.
राक्षसां निहतान्यासन् सहस्राणि चतुर्दश |
ఆ తరువాత సుతీక్టణుని, అగస్యమహామునిని, అగస్త్యుని అన్నగారిని దర్శించెను. అగస్తుని నుండి మహిమ గలిగిన, ఇంద్రదత్త ధనుస్సును, అక్షయ తూణీరములను పొంది సుఖముగా నివసించుచుండెను. తనను దర్శింపవచ్చిన మునులకు రాక్షస బాధ లేకుండా చేసెదనని 'ప్రతిజ్ఞచేసెన పిమ్మట కామరూపిణి అయిన శూర్పణఖయొక్క వికృత చేష్టలకు కోపించి ఆమెను ముక్కు చెవులు కోసి వికారముగ మార్చి పంపెను. ఈ విషయము తెలిసికొని, శూర్పణఖ చే (ప్రేరితులైన ఆమెజ్ఞాతులు, ఖరుడు, త్రిశిరుడు, దూషణుడు మొదలుగాగల పదునాలుగు వేలమంది రాక్షసులు రామునిపై యుద్ధమునకు వచ్చిరి. ఆ పదునాలుగు వేలమంది రాక్షసులను శ్రీరాముడు ఒక్కడే సంహరించి దండకారణ్యమును నిష్కంటకముచేసి మునులకు ఆనందమునుగూర్చను. ఈ విధముగా 'ప్రతిజ్ఞాపాలనము చేసి శ్రీరాముడు "రామో విగ్రహవాన్‌ ధర్మ:" అన్న కీర్తినిపొందెను.
२. रामोविग्रहवान् धर्मः
1. रामः कः ? सः किमर्थं चित्रकूटम् अगच्छत् ? तत्र किमभवत् ?
2. श्रुङ्गिबेरपुरात् आरब्धं रामस्य वनवासं वर्णयत |
Introduction: The present lesson is an extract from Srimad Ramayanam written by the great sage Valmiki.
Valmiki who had great meditative wealth spoke to Narada who was deeply in meditation and reading of the Vedas, "O, Narada! Now, I am interested in finding out who is a virtuous, righteous, thankful, truthful and modest man. Tell me about such a great personality." Narada told him about Rama who was born in the lineage of Ikshvaku. He was courageous and valiant. He had bravery and control on his senses.
पूर्वं दत्तवरा देवी वरमेनमयाचत |
"Rama was the son of Dasaratha and he always spoke truth and followed virtues in his life. He always did great deeds for his people. Rama acquired both name and fame. He had good knowledge of administration. He had great virtues. So, Dasaratha decided to make Sreerama the prince of his kingdom. He felt that it was a good decision.
Arrangements for the coronation started and when they were in full swing, one of his three wives Kaikeyi went to Dasaratha and reminded him of the two boons he had given her once. She wanted to get them granted then. Her wishes were, one is to make her son Bharatha the prince of the kingdom and the second was sending Sreerama to the woods for 14 years.
Dasaratha was shocked to hear it. But he could not say no to his wife as he was a man of his word. As a result, Sreerama was asked to go to the woods and Bharatha was made the prince of the kingdom. Sreerama readily obeyed the words of his father and he wanted to make his aunt Kaikeyi happy. Lakshmana was the son of Sumitra. He was obedient and a great admirer of Sreerama. So, he also departed for the woods along with his brother Sreerama. Sita the beloved The wife of Sreerama said that she would follow her husband.
नियुज्यमानो राज्याय नैच्छद्राज्यं महाबलः |
While the three persons were going to forest, the citizens of Ayodhya and the king Dasaratha gave send off to them. At last, Srirama, Lakshmana and Sita reached Srungiberipuram named a city which was on the bank of the river Ganga. They met a forester named Guha who was a hunter. Sreerama sent the charioteer, Suta, back to the city. Later, the three started their journey. They crossed forests, rivers and reached Chitrakuta Mountain. On the order of sage Bharadwayja, they built a hermitage.
Being separated from Sreerama with unbearable grief, Dasaratha passed away. Priests Vasista and others asked Bharatha to become the king of Ayodhya. But Bharatha was unwilling. He went in search of his elder brother Sreerama and requested him to come back to Ayodhya. But, Sreerama denied his request. He asked Bharatha to rule Ayodhya. Finally He granted his wooden sandals to Bharatha.
राक्षसां निहतान्यासन् सहस्राणि चतुर्दश |
On receiving the wooden sandals from Rama, Bharata left for Ayodhya. He crowned and left for Nandigram to lead an ascetic life. As Rama felt the frequent visits of the people were causing inconvenience to the sages of hermitage; he changed his abode into the deep forest of dandakaranya. No sooner did they enter dandakaranya he confronted the demon viradha and killed him. Then he met the sage Sarabhanga. Followed by the sages suthikshn, agasthya and his elder brother. Wherein He received the powerful indra’s bow and inexhaustible quiver with arrows and lived happily. Also He promised that he would keep the surroundings peaceful by preventing demon attacks. After sometime the tempting and bewitching lustrous demon, capable of getting all forms surpanaka’s unwanted acts angered lakshmana which resulted in chopping off her nose and ears. On learning this incident more wickedly inspired by surpanakha her brother's khara,. Trisira, dhooshana etc. A total of 14000 demons tried to attack Rama to which he single handedly retaliated thus making dandakaranya a peaceful place for the sages. That’s how Rama kept up his promise and won name and fame as “Raamo Vigrahavan dharmaha”.
३.लक्ष्यशुद्धि:
1. स्वशिष्याणां लक्ष्यप्रहरणज्ञानं द्रोणः कथं परीक्षितवान् ?
2. ग्राहग्रस्तं गुरुम् अर्जुनः कथम् अरक्षत् ? गुरुः तस्मै किम् अदात् ?
పరిచయము:- వేదవ్యాస మహర్షి సాక్షాత్తు శ్రీ మహావిష్ణయొక్క అంశ అని లోక ప్రసిద్ధి. వేదములను నాలుగుగా విభజించుటచే ఇతనికి వేదవ్యాసుడను మేరు వచ్చెను. ఇతనికి శ్రీకృష్ణ ద్వైపాయనుడు, బాదరాయణుడు, పారాశర్యుడు మొదలగు పేర్లు గలవు. ఇతడు 18 పర్వములతో కూడిన జయము అను పేరుతో పిలువబడుచున్న మహాభారత గ్రంథమును రచించెను. మహాభారతము పంచమ వేదముగా ప్రసిద్ధి గాంచినది. ప్రస్తుత పాఠ్యభాగము వేదవ్యాస మహర్షిచే రచింపబడిన మహాభారతము ఆదిపర్వము నుండి గ్రహింపబదినది.
పూర్వకథ:- హస్తినాపుర రాజోద్యానము నందు కురురాజకుమారులు ఆడుకొనుచున్న సమయంలో వారు
ఆడుకొనుచున్న బంతి ఒక లోతైన బావిలో పడిపోయినది. ఆ బంతిని బయటకు తీయడానికి ప్రయత్నిస్తున్న సమయంలో ద్రోణాచార్యుడు అక్కడకు వచ్చి తన విలువిద్యానైపుణ్యంతో ఆ బంతిని వెలుపలికి రప్పించాడు. ఈ విషయము తెలిసికొన్న భీష్ముడు ద్రోణాచార్యుని కురురాజ కుమారులకు గురువుగా నియమించాడు. అప్పటి నుండి రాజకుమారులందరకు విద్యలను బోధిస్తూ నివసిస్తున్నాడు ద్రోణుడు.
ప్రస్తుత కథ:- కురురాజపుత్రులకు విద్యలను బోధిస్తున్న ద్రోణాచార్యుడు వారి విద్యాకౌశలమును, లక్ష్యఛేదన సామర్థ్యమును పరీక్షింపదలచెను. అందుకొరకు ఒక వృక్షము యొక్క 'పై భాగమున ఒక పక్షి బొమ్మను ఉంచి, రాజకుమారులను ఒక్కొక్కరిగా పిలచి ఆ పక్షి పై దృష్టినిలుపుమని ఆదేశించెను.
त्वयेदानीं प्रहर्तव्यं एतद्धक्ष्यं निशम्यताम् |
అంతట ద్రోణాచార్యుడు ధర్మరాజుతో ఇట్లు అనెను. ఓ ధర్మరాజా! ముందు నీవు బాణమును సంధించి నేను పలికిన తరువాత లక్ష్యమును ఛేదించుము. అంతట గురువుమాటచే ధర్మరాజు బాణమును సంధించి నిలబడిన ధర్మరాజుతో ద్రోణుడు నీకు ఏమి కనబడుచున్నదని అడిగెను. అంతట ధర్మరాజు వృక్షమును, పక్షిని, సోదరులను, మిమ్ములను చూచుచున్నాను అని పలుకగా ద్రోణుడు అసంతృప్తిచెందెను. నీవు లక్ష్యమును ఛేదించుటకు సమర్థుడవు కావు అని తిరస్కరించెను. అదేవిధముగా దుర్యోధనాదులను అడుగగా వారు అందరు రాకుమారులు ఆ పక్షి తోపాటు వృక్షములోని ఇతర భాగములు కూడా కనులకు కనబడుచున్నవని పలికినారు.
शिरः पश्यामि भासस्य न गात्रम् |
రాముడు మొదలగు ఇతర రాజకుమారులు సైతము లక్ష్యమును గుర్తించలేకపోయిరి. అప్పుడు ద్రోణుడు చిరునవ్వుతో అర్జునా! నీవు బాణము సంధించి లక్ష్యమును చేదించుము అని పలుకగా అర్జునుడు మాత్రము తనకు లక్ష్యముగా ఏర్పరచిన పక్షి 'తల తప్ప ఇతరములేవియు కనబడుటలేదని పలికి లక్ష్యమును ఛేదించెను అంతట అర్జునుని ఏకాగ్రతను గమనించిన ద్రోణుడు అతనిన కౌగిలించుకొని వేరొక సందర్భమున శిష్యులతో కలిసి గంగానదీ స్నానమునకు వెళ్లిన ద్రోణాచార్యుని కాలి పిక్కను కంటికి కనపడకుండా ఉన్న మొసలి ఒకటి పట్టుకొనెను. ఆ మొసలినుండి తనను తాను విడిపించుకొనగలిగికూడా ద్రోణుడు రాజకుమారులను పరీక్షింపదలచి వారిని మొసలిని చంపుడని ప్రేరేపించెను. రాజకుమారులకు ఆ మొసలిని చంపుట అసాధ్యమైనది.
ग्राहं हत्वा मोक्षयध्वं माम् ।
అపుడు అర్జునుడు నీటిలో కనబడకుండా ఉన్న ఆ మొసలిని ఐదు బాణములతో కొట్టి చంపి ద్రోణుని విడిపించెను. నీవంటి విలుకాడు మరెవరూ లేరని అర్జుని విలువిద్యా కౌశలాన్ని మెచ్చుకొని ద్రోణాచార్యుడు అర్జునకు “బహ్మశిరోనామ” అస్ర్రమును ఉపదేశించెను. “లక్ష్యశుద్ది గల విద్యార్దులే అసాధారణ జ్ఞానమును పొందెదరు.
३.लक्ष्यशुद्धि:
-:वेदव्यासमहर्षिः
1. स्वशिष्याणां लक्षयप्रहरणज्ञानं द्रीणः कथं परीक्षितवान् ?
2. ग्राहग्रस्तं गुरुम् अर्जुनः कथम् अरक्षत् ? गुरुः तस्मै किम् अदात् ?
Introduction: It is believed that sage Vedavyasa is the manifestation of lord Vishnu. Since he compiled vedas into four, he has got the name Vedavyasa. Srikrishna dwipayana, Paaraasarya, Badarayana are the alternate names of Vedavyasa. He has contributed a great epic Mahabharata which consists of 18 parvas and also known as Jayam. Mahabharatha is known as Panchamaveda.
Story: Once Kauravas and Pandavas were playing volleyball. Suddenly the ball had fallen in a deep well. The young boys were struggling to pick the ball from the well. At this moment revered Dronacharya, a versatile teacher in the science of archery, came there. He executed the arrows so that they stick to one another and pick the ball with great technique.
त्वयेदानीं प्रहर्तव्यं एतद्धक्ष्यं निशम्यताम् |
Knowing about his talent Bhishma, the grandfather of Kurus appointed him as teacher for Kauravas and Pandavas. He taught them the science of archery.
Once he made an artificial bird and kept it on the tree secretly. Then he called all the boys to assemble in the garden. He wanted to test their knowledge in archery. He told them to stand attentively by wielding their bows aiming at the target. They have to hit the head of the bird.
He first called yudhistira (Dharmaraja) and ordered him to get ready with a wielded bow. He ought to hit the bird instantaneously on the order of the teacher. First the teacher asked whether he was able to see the bird on the tree. He again asked whether he could see all his brothers, the tree and the bird . He insisted on the same again and again. The yudhisthira said that he was able to see his teacher, all his brothers, the tree and finally the bird.
शिरः पश्यामि भासस्य न गात्रम् |
Then the teacher became angry with this and cursed him saying that he was unfit to aim or to hit the target. Later he tested Duryodhana and other young boys in the same manner. But all they fail to aim at the target. He finally called Arjuna and insisted on being attentive with his wielded bow. Being instigated by his teacher the ambidextrous Arjuna stood alert with his bow. Dronacharya asked the similar question whether Arjuna could see him, the tree and the bird.
ग्राहं हत्वा मोक्षयध्वं माम् ।
Then Arjuna said that he could see only the head of the bird. Then the teacher ordered the beheading of the bird immediately. When Arjuna did so the teacher hugged him with great admiration. After some days, while Dronachary was bathing in the river Ganga, a crocodile caught him with its sharp jaws. Though the teacher was able to escape from the danger himself, he wanted to test the ability of the boys. So asked them to rescue him.
But all the boys, being afraid of the crocodile, ran away from the spot. Then Arjuna shot the crocodile with five arrows and saved the teacher. Dronacharya was much pleased with this and bestowed Arjuna by granting him the mighty weapon Brahma sironamaka astra. He advised him not to execute the astra on ordinary people.
४. श्रीकृष्णस्य गुरुदक्षिणा
-:वेदव्यासमहर्षिः
1. कृष्णबलरामयोः विद्यभ्यासं, ताभ्यां दत्तां गुरुदक्षिणां च वर्णयत ।
2. कृष्णबलरामयोः गुरुपसदनं, गुरुपुत्ररक्षणं च विवृणुत |
పరిచయము:- వేదవ్యాస మహర్షి సాక్షాత్తు శ్రీ మహావిష్ణువు యొక్క అంశ అని లోక ప్రసిద్ధి. వేదములను నాలుగుగా విభజించుటచే ఇతనికి వేదవ్యాసుడను పేరు వచ్చెను. ఇతనికి శ్రీకృష్ణ ద్వైపాయనుడు, బాదరాయణుడు, పారాశర్యుడు మొదలగు పేర్లు గలవు. ఇతడు 18 పర్వములతో కూడిన జయము అను పేరుతో పిలువబడుచున్న మహాభారత గ్రంథమును రచించెను. మహాభారతము పంచమ వేదముగా ప్రసిద్ధి గాంచినది.
పూర్వకథ:- మధుర రాజైన కంసుడు తన సోదరి దేవకి అష్టమసంతానము రేపల్లెలో పెరుగుచున్నాదని తెలిసి శ్రీకృష్ణుని సంహరించుటకు ఎన్నో ప్రయత్నములు చేసి విఫలుడాయెను. చివరి ప్రయత్నంగా ధనుర్యాగమునకు మధురకు పిలిపించి తానే స్వయముగా శ్రీకృష్ణుని చంపుటకు పథకము వేసెను. కానీ మథురకు వచ్చిన శ్రీకృష్ణుడు కంసుని వధించి, దేవకీ, వసుదేవులను, ఉగ్రసేన మహారాజును చెరనుండి విడిపించి ఉగ్రసేనుని మరల రాజ్యసింహాసనంపై కూర్చుండబెట్టెను.
ప్రస్తుత కథ;- కంసుని మరణంతో మధురలో దుర్మార్గులు ఎవరూ లేకుండా శాంతి నెలకొనడంతోమహారాజు ఉగ్రసేనుడు చక్కగా పరిపాలన చేయుచుండెను. శ్రీకృష్ణునికి, బలరామునికి ఉపనయన సంస్కారము చేసి గురుకులవాసమునకు పంపి విద్యాభ్యాసము చేయించవలెనని, వసుదేవుడు నిర్ణయించుకొనెను. ఒక సుముహూర్తంలో శ్రీకృష్ణ బలరాములకు ఉపనయనములు జరిగిపోయును.
सिन्धुर्विदित्वार्हणमाहरतयोः |
జగన్నాథుడు, సర్వజ్ఞుడు అయిన శ్రీకృష్ణుడు మరియు శేషాంశయైన బలరాముడు మానవులుగా అవతరించిన కారణముగా మానవోచిత కర్మలనాచరించుటకు పరిశుద్దజ్ఞానము కలిగినవాడు కాశీదేశంలో జన్మించినవాడు, అవంతిపురమున నివసించువాడు అయిన “సాందీపని మహర్షిని గురువుగా పొంది వేదములను, ఉపనిషత్తులను సాంగముగా నేర్చుకొనిరి. రహస్యపూర్వకముగా ధనుర్వేదమును, న్యాయము, తర్కము రాజనీతి వంటి ఆరువేదాంగములను సంపూర్ణముగా అభ్యసించిన పిమ్మట విద్యాపరిసమాప్తిచేసి, గురుదక్షిణగా ఏమి కావలెనని సాందీపని మహర్షిని అడిగిరి.
जलमाविश्य तं हत्वा नापश्यदुदरेऽर्भकम् ।
సాందీపుడు శ్రీకృష్ణ బలరాముల దైవికమైన శక్తి తెలిసినవాడు కనుక తన భార్యతో సంప్రదించి ప్రభాస క్షైతంలో సముద్రంలో పడిపోయిన తనకుమారుని తెచ్చిఇవ్వమని కోరెను. శ్రీకృష్ణబలరాములు ప్రభాస క్షేత్రమునకు వెళ్లగా సముద్రుడు వారి రాకకు గల కారణము అడిగెను. తమ గురుపుత్రుని అప్పగించమని వారు అతనిని అడిగిరి. పిమ్మట విషయమును తెలుసుకొని తమ గురుపుత్రుని అపహరించి సముద్రంలో దాగిన “పంచజనుడు” అనే పేరుగల రాక్షసుని సంహరించి అతని శరీరమునుండి వెలువడిన శంఖమును గ్రహించిరి. “పంచజనుని” శరీరమునుండి వచ్చినది కావున ఆ శంఖమునకు పాంచజన్యమని పేరు.
लीलामानुष्य हे विष्णो युवयोः करवाम किम् ।
అక్కడ గురువుత్రుడు కనపడకపోవడంతో శ్రీకృష్ణ, బలరాములు యమపురికి వెళ్లి పాంచజన్యశంఖములను పూరింపగా విని, యమధర్మరాజు వారిని అర్ఘ్య, పాద్యాది పూజలతో గౌరవించి వారి రాకకు కారణమడిగెను. అపుడు శ్రీకృష్ణుడు తమ గురుపుత్రుని తీసుకొని రమ్మని ఆదేశించగా యమధర్మరాజు ఆ బాలుని శ్రీకృష్ణుని వద్దకు చేర్చెను. అపుడు శ్రీకృష్ణుడు గురుపుత్రుని గురువునకు అప్పగించెను. సాందీప మహర్షి సంతోషముతో శ్రీకృష్ణుని, గురుభక్తిని ప్రశంసించెను. గురువు ఆజ్ఞ తీసుకొని శ్రీకృష్ణ బలరాములు రథారూఢులై మధురానగరమునకు చేరుకొనిరి.
४. श्रीकृष्णस्य गुरुदक्षिणा
1. कृष्णबलरामयोः विद्यभ्यासं, ताभ्यां दत्तां गुरुदक्षिणां च वर्णयत |
2. कृष्णबलरामयोः गुखपसदनं, गुरुपुत्रक्षणं च विवृणुत ।
Introduction: It is believed that sage Vedavyasa is the manifestation of lord Vishnu. Since he compiled vedas into four, he has got the name Vedavyasa. Srikrishna dwipayana, Paaraasarya, Badarayana are the alternate names of Vedavyasa. He has contributed a great epic Mahabharata which consists of 18 parvas and also known as Jayam. Mahabharatha is known as Panchamaveda.
Story: Kamsa the most powerful radiant king of Madhura wanted to kill the eighth child
Sri Krishna was born to his sister devaki who was growing up in Veerepalli. But Kamsa failed in all his attempts to kill Krishna, as he had a life threat from his little nephew. As the last resort he invited.
सिन्धुर्विदित्वार्हणमाहरतयोः |
Sri Krishna to Dhanuryaga being performed in madhura where he plotted to kill Krishna. Instead Sri Krishna killed kamsa and released Devaki and Vasudeva and his parents along with king Ugrasena and restored his throne to Ugrasena.
Current Story: After the death of kamsa madhura became the most peaceful kingdom
under the Ugrasena regime without any threat of evil forces. On an auspicious occasion upanayana (religious rites of eligibility) was performed as Vasudeva wanted Krishna and Balarama to be sent to gurukula for further education.
जलमाविश्य तं हत्वा नापश्यदुदरेऽर्भकम् ।
Although Balarama and Sri Krishna who was an omnipotent, omniscient incarnation as humans must have to perform the human rituals were sent to the esteemed sage Saandeep who was born in Kashi and living in Awantipura. Under the stewardship of sage Saandeep they learned Vedas, Upanishads with all his mates but secretly learned Archery, Justice and politics etc.. After completion of their education they asked what could be offered as Gurudhakshina to their master. Saandeep who knew the throne in the sea in prabhasa kshetram (Impact Field).
Both Sri Krishna and Balarama rushed to the Prabhasa Kshetram in the ocean where they confronted the demon “Panchajanu” who had abducted the guru's son. When they killed the panchajanya conch shell from his body so it was named as “Panchajanya”. They went to Yamapuri to find their guru darlicade who wasn’t traced at prabhasa Kshetram. They blew the panchajanya conch shell, hearing the siren of the conch shell invited them with guestly honors and asked the reason for their coming.
लीलामानुष्य हे विष्णो युवयोः करवाम किम् ।
As Sri Krishna told yama about the missing son of his Guru, Yama immediately presented the young boy before them. Then they handed over the boy to their master Sandeep, he was overjoyed to see his son and blessed and admired Krishna and Balarama for the earnest offer to their guru.
५. गानपरीक्षा
-:श्री सन्निधानं सूर्यनारायणशास्त्री
1. नारदतुम्बुरौ उभयोः तारतम्यं कथं ज्ञातवन्तौ ?
2. हनुमता शिलासनं स्वीकर्तुं नारदतुम्बुरौ किमर्थम् आदिष्टौ ? ससन्दर्भं निख्पयत |
పరిచయము:- ఈ పాఠ్యభాగము శ్రీ సన్నిధానం సూర్యనారాయణశాస్త్రి గారు రచించిన పూర్ణపాత్రం అను పుస్తకము నుండి గ్రహింపబడినది.
పూర్వకథ:- ఒకప్పుడు దేవగాయకులైన నారద, తుంబురుల మధ్య పోటీ ఏర్పడినది. గానమునందు నేనే గొప్ప అని తలచి వారిరువురు ఒకరినొకరు నిందించుకొనుటకు సమయము కొరకై ఎదురుచూచుచుండిరి. మహాజ్ఞానులైనప్పటికి వారు ఇద్దరూ పామరులవలె కలహముపడుచుండిరి. వీరి అభిమానులు వీరి చుట్టూచేరి అగ్నికి ఆజ్యము పోసినట్లుగా అక్కడి మాటలు ఇక్కడ, ఇక్కడి మాటలు అక్కడ చేర్చుచుండిరి.
ततो विहाय मां गत्वा वैकुण्ठं पृच्छतं युवाम् |
ఒకడు తాను ఏనుగు వంటి వాడినని ఇతరుడు చీమ వంటి వాడని పలికినట్లుగా, అట్లే వేరొకడు తాను సముద్రము వంటివాడనని ఇతరుడు నీటిగుంట వంటివాడని పరస్పరము నిందించుకొనుచుండిరి. వీరిద్దరిలో గొప్పగాయకుడు ఎవరో తెలుపమని బ్రహ్మదేవుని వద్దకు వెళ్లి అడుగగా తుంబురా! నారదుడు నా వుత్రుడు నా నిర్ణయము పక్షపాతము అగును మిమ్ములను పరీక్షించి అర్హత నిర్ణయించే శక్తి నాకు లేదు కనుక మీరు విష్ణుమూర్తివద్దకు వెళ్లుడని బ్రహ్మ నారద, తుంబురులను పంపెను.
ज्ञातं ते खलु मुख्योऽयं भक्तेषु मम नारदः ।
విష్ణుమూర్తి తన వద్దకు వచ్చిన వారితో తుంబురా! నారదుడు నా భక్తులలో అతిముఖ్యడు అందువలన నా నిర్ణయము పక్షపాతముతో కూడినదని అనుకొనెదవు మిమ్ములను నిర్ణయించుటకు హనుమంతుడే సమర్తుడు ఏలా ఆనగా అతడు గానకళా విశారదుడు. అని పలికి వీరిద్దరిని హిమగిరులలో తపస్సు చేయిచున్న వానర శ్రేష్టుడైన హనుమంతుని వద్దకు పంపెను. హనుమంతుడు తన వద్దకు వచ్చిన నారద తుంబురులను శిలాసనముల పై కూర్చుండబెట్టి,స్నోతగానమునారంభించెను. ఆ భక్తాగ్రని గానమాధురిలో మైమరచిన నారద, తుంబురులు తాము కూర్చున్న శిలాసనములు కరిగి ద్రవరూపములై తాము ఆ పంకము(బురద) లో కూరుకుపోయినట్లు కూడా గ్రహించలేకపోయిరి. తరువాత తమ పరిస్థితి గమనించిన వారితో హనుమంతుడు మీ గానముతో ద్రవీభూతమైన శిలలను యథాస్థితికి తెచ్చి వెలుపలకు రమ్మని తెలిపెను.
स्थाणवोऽङ्कुरिता येन प्रद्रुता अभवन् शिलाः ।
తుంబురుడు వివిధ రకములైన రాగములతో పాడినప్పటికి ద్రవించలేదు. నారదుడు రాగములను ఆలపించగనె శిల కొంచెము మాత్రమే కదిలినది. ఈ విధముగా వారిద్దరు తమ గానముతో వెలుపలికి వచ్చుట ఎంత ప్రయత్నించిననూ సాధ్యముకాలేదు. వారి గానము ముగిసిన వెంటనే భక్తాగ్రేసరుదైన హనుమ తన గానముతో ద్రవీభూతములైన శిలలను యథాస్థితికి తెచ్చెను. పిమ్మట వారిరువురు విద్యాగర్వము తొలగినవారై హనుమంతుని భక్తి విశేషమునకు ఆశ్చర్యముపొంది అహంకార రహితులై హనుమంతునకు నమస్కరించి తమ తమ నివాసస్థానములకు చేరుకొనిరి.
५. गानपरीक्षा
1. नारदतुम्बुरौ उभयोः तारतम्यं कथं ज्ञातवन्तौ ?
2. हनुमता शिलासनं स्वीकर्तुं नारदतुम्बुरौ किमर्थम् आदिष्टौ ? ससन्दर्भ॒निरूपयत |
Introduction: This extract is taken from the book Poorna Patram Written by Sr
Sannidhanam SuryaNarayana Sastry.
Once upon a time, there was a competition between the divine singers; Narada and Tumbura. The feeling grew stronger. Both of them were highly skilled in singing. Neither of them was willing to take a step back. It would be good and good if either of them would resign from the competition.Others supported their favorite singers, Superiority feeling
ततो विहाय मां गत्वा वैकुण्ठं पृच्छतं युवाम् |
grew in both of them and it became very serious. Each said that he was like an elephant and the other was like an ant. One said that he was like an elephant and the other was like a mosquito. In this way, there was a dispute between the two singers. They were waiting for the right time to humiliate each other. As a matter of fact, both the divine singers are knowledgeable and high-minded, but both of them were behaving in a very foolish way.
One day they both directly went to Brahma and asked him to say who in between them was a great singer. Brahma, on hearing this said- "Listen, everybody knows that Narada is my son. If my judgment goes in favor of Narada, people may say I have partiality. Therefore I suggest you go to lord Vishnu who is capable of giving the right judgment. " They met Vishnu and he said, "In between the two, Narada is my devotee. Hence if] say that Narada is the best, people may blame me that I am partial.
If not you, someone will blame me as a partial person. The best thing is to go to the Himalayas where the great Hanuma is meditating. You both go and meet him. He will certainly tell you who is really a great singer. Hanuma is the master in the science of music. He is good at singing at Ramanamam.Being ordered by Vishnu, the two divine singers went to the Himalayas and found Hanuman in deep meditation.
ज्ञातं ते खलु मुख्यो ऽयं भक्तेषु मम नारदः ।
Hanuma slowly opened his eyes and looked at Narada and Tumbura. He heard their dispute. He asked the two divine singers to be seated. He wants to offer his offerings to Rama.
When Hanuma sang in praise of Rama and the song was so beautiful that flowers would bloom in the skeleton branches of the trees and stones melted away. The two divine singers had to sit in the mud now. They were immersed in the melody and were enjoying the great song of Hanuman, so they could not understand where they were and how they were.
Hanuma completed his song and opened his eyes. The great divine singers were stupefied. Their bodies were in the mud and stones like the evening time lotuses. They were suffering and struggling to get out of the mud and stones. They repented for their foolishness of superiority complex. Hanuma told them that they had come there to find out the talented one in between. He asked them to sing till the stones in which they were caught would melt away.
स्थाणवोऽङ्कुरिता येन प्रद्रुता अभवन् शिलाः ।
Tumbura played the veena, sang in different tunes. But the stones in which he was caught did not melt. At last, he stopped singing.
When Narada started singing, the stone melted slightly. He sang for a long time. But his
efforts become futile. Hanuma continued the song of Narada, the stones melted away and they both were able to come out of it. They felt that it was like a rebirth for them. Now they both realized that their conflict is foolish.
III. PROSE ESSAYS - 1 x 6 = 6 M
1. दयालुः दानशीलः नागार्जुनः
1. दयालु : नागार्जुनस्य दानशीलताम् उपवर्णयत ।
2. जीवहर : केन उपायेन राज्यमधितस्यौ ? सोदाहरणम् अल्लिखत |
కవి పరిచయము:- “దయాళు: దానశీల నాగార్జునః” అను పాఠ్యభాగము పి.వి.కాణె అను పండితునిచే
రచించబడిన సంస్కృత గద్యావళి అను గ్రంధము నుండి గ్రహింపబడినది.
పాఠ్యభాగ సారాంశము: పూర్వం అనేక సంపదలు కలిగిన “చిరాయువు” అను రాజు చిరాయు అను
నగరమును పరిపాలించుచుండెను. అతనికి బోధిసత్వుడు యొక్క అంశతో జన్మంచిన దయాళువు, దానశీలుడు మరియు విజ్ఞానవంతుడైన నాగార్జునుడు మంత్రిగా ఉండెను. మంత్రియైన నాగార్జునుడు అన్ని ఔషధ రహస్యాల్ని తెలిసినవాడై ఆ రాజునకు, తనకు వృద్దాప్యము మరియు మరణము లేకుండునట్లుగా చేయునటువంటి సిద్ధరసాయనమును స్వీకరించిరి. ఒకానొకసారి మంత్రియైన నాగార్జునునికి ఉన్నటువంటి పుత్రులలో బాగా ఇష్టమైన పుత్రుడు బాల్యంలోనే మరణించెను. దానితో బాధపడిన నాగార్జునుడు మానవులకు ఇక మరణ బాధ కలగకూడదని తన తపోప్రభావంచేత లభించిన ద్రవ్యంతో ఔషదాన్ని సృష్టించడానికి ఉపక్రమించెను. కాని ఒక వస్తువుని మాత్రము సరియైన కాలంలో ఆ ఔషధములో కలుపుటకొరకు నిరీక్షించెను. అప్పుడు స్వర్గలోకంలో ఉన్న ఇంద్రుడు ఆ విషయమును తెలుసుకొని దేవతలందరితో ఆలోచించి చివరిగా అశ్వినీదేవతలకు ఈ విధముగా ఆదేశమిచ్చి భూలోకమున నాగార్జునుని వద్దకు వెళ్ళి నా మాటగా తెలియజేయగలరని పంపెను.
किं त्वं साम्प्रतं प्रजापतिं जेतुमुद्यतः |
ఆ అశ్వినీదేవతలు నాగార్జుని వద్దకు వచ్చి సత్పురుషులైనటువంటి మీరుకూడా ఇలాంటి అధర్మమైన
పద్ధతిని అవలంభించదమేమిటి? మీరు బ్రహ్మదేవుడినే జయించాలనుకుంటున్నారా? మానవులకు అమృతాన్ని సృష్టించి వారిని అమరులను చేయాలనుకుంటున్నారా! ఈ విధముగా చేసినచో దేవతలకు మానవులకు భేదమేమి ఉండును. ఈ ప్రపంచము మొత్తం స్తంభించును. అందువలన మరణంలేని ఔషధాన్ని సాధించే ప్రక్రియను ఆపివేయుము. ఈ ఔషధ సాధన నీ కుమారుడు చనిపోవడం వలననే కదా! నీ కుమారుడు ఇపుడు స్వర్గలోకంలో ఉత్తమగతిని పొందాడని తెలియజేసిరి.
ఈ విధంగా ఇంద్రుని సందేశాన్ని అశ్వినీదేవతలు వినిపించిన తరువాత మంత్రి నాగార్జునుడు ఇంద్రుని మాటను గౌరవించి ఔషధ సాధన ప్రక్రియను ఆపివేసి ఆ అశ్వినీదేవతలకు ఈ విధముగా తెలియజేసెను. మీరు కనుక ఐదురోజులు ఆలస్యముగా వచ్చినట్లయితే ఈ ఔషధమును తయారుచేసేవాడిని అని చెప్పిన అతని మాటలను విని అతనికి కృతజ్ఞతలను తెలియజేసి అక్కడినుండి వెళ్ళిపోయిరి.
కొన్నిరోజులు గడచిన తరువాత రాజైన చిరాయువు తన కుమారుదైన “జీవహరుని” యువరాజుగా చేసెను. అప్పుడు అతని తల్లియైన “ధనపరా” ఈ విధముగా అనెను. నాయనా! జీవహర యువరాజువై ఆనందపడుచున్నావా! ఇదంతా నీ భ్రమే నీవెప్పటికి రాజువు కాలేవు. నాగార్జునుడు మీ తండ్రిగారికి సిద్ధరసాయనం ఇచ్చి అతడిని చిరాయువుని చేసెను. అందువలననే ఇంతకుముందు కూడా మీ సోదరులు
యువరాజులుగానే చనిపోయారు.
నేను చెప్పిన మాటలువింటె నీవు రాజువు కాగలవు. మంత్రియైన నాగార్జునునికి మధ్యాహ్న భోజన సమయమునందు ఎవరైనా ఏదైనా కోరితే ఆ కోరిక తీర్చి తను భోజనాన్ని భుజించే అలవాటు ఉన్నది. కావున దాని ప్రకారం నీవు ఆ సమయమున వెళ్ళి అతని శిరస్సును అడుగుము. సత్యవాదియైన అతడు తిరస్మరించడు.
आयुष्मन् यौवराज्यं प्राप्य किं मुषा हष् |
ఆ తల్లి చెప్పిన విధముగా మరునాడు వెళ్ళి “జీవహరుడు” మంత్రిని శిరస్సును అడిగెను. అప్పుడు మంత్రి నాగార్జునుడు మాంసము, ఎముకలు, వెంట్రుకలతోకూడిన ఈ శిరస్సును నీవేమి చేసుకొనెదవు? అని చెప్పి, అయినా దీనివలన నీకు ఉపయోగం అనుకుంటె స్వీకరించు అని అతనికి ఖద్దము ఇచ్చెను. ఆ ఖడ్గంతో ఎన్నిసార్లు నాగర్జునుని శిరస్సు ఖండించినను ఖడ్గములన్నివిరిగిపోవుచున్నవి , కాని శిరస్సు మాత్రము ఖండించబడలేదు. విషయం తెలుసుకున్న “చిరాయువు” నాగార్జుడిని ఆపడానికి అక్కడికి వచ్చినప్పుడు రాజుతో ఆ మంత్రి నిన్ను చూడడానికే నేను ఇంతసేపు శిరచ్చెదనం కాకుండా ఉంటిని. నిన్ను ఒక్కసారి కౌగిలించుకొని ఈ శిరస్సును అర్పిస్తానాని చెప్పి గదిలోనికి ప్రవేశించి ఒక చూర్ణమును ఖడ్గమునకు పూసి దానితో ఖండించమని చెప్పగా అప్పుడు ఆ రాకుమారుడు శిరస్సును ఖండించెను.
न कोऽप्यर्थी मत्तो विमुखो याति |
అది చూసిన రాజు తనుకూడా ఆత్మత్యాగానికి సిద్దపడగా ఆకాశవాణి మాటలతో తన నిర్ణయాన్ని వెనక్కితీసుకొని రాజ్యాన్ని కుమారునికి అప్పగించి తపస్సు చేయుటకై అరణ్యమునకు వెళ్ళెను. అప్పుడు
'జీవహరుడు” రాజై పరిపాలించుచుండగా నాగార్జునుని కుమారులు రాజుపై శత్రుత్వముతో అతడిని చంపిరి. కుమారుని మరణవార్త తెలిసికొనిన రాజమాత గుండెపగిలి మరణించెను. అధర్మ మార్గమున ప్రవర్తించిన వారికి ఎప్పుడూకూడా మంచి జరగదు అను నీతి ప్రతి ఒక్కరు గ్రహించాలి.
1. दयालुः दानशीलः नागार्जुनः
1. दयालु : नागार्जुनस्य दानशीलताम् उपवर्णयत ।
2. जीवहर : केन उपायेन राज्यमधितस्यौ ? सोदाहरणम् उद्िखत ।
Introduction: The present lesson Dayaluhu Danaseelaha Nagarjunaha is extracted from the book “Samskrutha Gadyavali” written by P. V. Kane.
Once a king named Chirayuvu was ruling the kingdom Chirayu. He had a minister called Nagarjuna who was very knowledgeable, a great donor and kind hearted, born in the clan of Bodhisatva. Nagarjuna is an expert in Ayurvedic Medical Science. So, he prepared a medicine which avoids old age and death. Both the king and the minister took that medicine. Once one of the beloved sons of Nagarjuna had died. So, he was determined to prepare medicine in order to make the man mortal. In this process he was waiting for the right movement to mix an important ingredient in medicine.
किं त्वं साम्प्रतं प्रजापतिं जेतुमुद्यतः |
Then Indra came to know about this and sent Aswini gods with a message. They approached Nagarjuna and said — “Oh Noble person! You are practicing an improper method. It is not advisable to make human beings immortal. It is against nature’s system. Please stop this experiment. If you are really worrying about your son, we have bestowed heavenly worlds to him. Listening to the message from Indra, out of respect Nagarjuna had stopped preparing the medicine. The Aswini gods thanked him and went away.
After some days Chirayuvu made his son Jeevahara as prince. Then his mother Dhanapara said —“Dear son, don't be happy with this. You will never become a king. Our minister Nagarjuna had given medicine to your father. So that he will never become old and die. All your brother’s died as princes only. If you follow my suggestion you will become king. Minister Nagarjuna observes a special custom at the time of taking lunch. Whoever asks anything at that movement he will never deny. Now you go and ask for his head”.
आयुष्मन् यौवराज्यं प्राप्य किं मुषा हष् |
The next day at lunch time Jeevahara went to Nagarjuna and asked for his head. Then the minister said, “Dear prince! This head is endowed with hair, bones and flush. Even if this is useful to you, please take it. As many times Jeevahara tried to behead Nagaryuna’s head, all his swords were broken. Meanwhile the king Chirayuvu came there to prevent Nagarjuna’s death.
Then Nagarjuna said that he was actually waiting to see Chirayu and now would like to die happily. Later he went inside and applied some special powder to the sword and gave it to Jeevahara to behead his head. Then the prince cut off Nagarjuna’s head. Looking at this the king also tried for self-death, but
was prevented by the invisible voice. Later the king handed over the kingdom to Jeevahara and departed for the woods.
न कोऽप्यर्थी मत्तो विमुखो याति |
While Jeevahara was ruling the kingdom the children of Nagarjuna took revenge and
dethroned him.
2. वीरवनिता कीर्तिंसेना
1. कीर्तिसेनायाः वीरतां सदाहरणं विशदविकुसुत्त ।
2. कौर्तिसेनायाः बुद्धिबलं मनोधैर्यञ्य पाठ्यांशानुगुणं विवृणुत ?
కవి పరిచయము:- ప్రస్తుత పాఠము वीरवनिता कीर्तिसेना అను పాఠ్యభాగము పి.వి.కాణె అను పండితునిచే రచించబడిన సంస్కృత గద్యావళి అను గ్రంధము నుండి గ్రహింపబడినది.
పాఠ్యభాగ సారాంశము: మగధ దేశమున పాటలీపుత్రం అను నగరం ఉండెను. ఆ నగరమున “ధనపాలితుడు” అను పేరు గల వ్యాపారునికి “కీర్తిసేన” అను కుమార్తె ఉండెను. యౌవనంలో అడుగిడిన ఆమెను తండ్రియైన “ధనపాలితుడు” “దేవసేనుడు” అను వ్యాపారికి ఇచ్చి వివాహము జరిపించెను. ఆమెను భర్త చాలా ప్రేమగా చూసుకొనుచున్నప్పుటికి, కలహస్వభావురాలు మరియు బాధించుస్వభావము కలిగిన అత్త మాత్రము ఆ గృహమునందు చందనవనమునందు నర్పము వలె ఉన్నదై కీర్తిసేనను మిక్కిలి కష్ట పెట్టుచుండెను. కొన్ని రోజులు గడిచిన తరువాత ధనసంపాదనకై వేరే నగరమునకు బయలుదేరడానికి సిద్ధపడిన దేవసేనుడు తన భార్య అనుమతికై ఆమె గదిలోనికి వెళ్ళెను. అప్పుడు కీర్తిసేన ఈ విధముగా చెప్పెను.
अस्मत् तुप्तये स राजा तूर्णं पंचत्वं यातु |
నాథా! మీరు నన్ను విడిచివెళ్ళినట్లయితే అత్తగారు నన్ను నిరంతరము బాధించును అని పలికెను. ఆమె మాటలను విన్న దేవసేనుడు తనను తాను సముదాయించుకొని అక్కడినుండి తల్లి వద్దకు వెళ్ళి అమ్మా కోడల్ని జాగ్రత్తగా చూసుకొనుము. అని చెప్పి తల్లికి నమస్కరించి వెళ్ళిపోయెను. దేవసేనుడు వెళ్ళినది మొదలు నిరంతరము బాధపడుతూ ధు:ఖిస్తున్న కీర్తిసేనని అత్తగారు పలుమాటలతో నిందిస్తూ చీకటిగదిలో బంధించెను. అప్పుడు బంధింపబడిన కీర్తిసేన గడ్డపారతో గోడకు రంధ్రము చేసి పట్టువస్తముతో పురుషవేషము ధరించి బయటపడెను. ఆమె భయపడుతూ దగ్గరలో ఉన్న గుహలో ఆ రాత్రి రహస్యంగా గడిపెను. తెల్లవారి అడవిలోనికి ప్రవేశించినదై అద్భష్టంకొద్ది కూరమృగముల, పశువుల నుండి మరణము లేకుండా తప్పించుకొనెను. అలా భయపడుతూ ముందుకు వెళుతున్న ఆమెను ఒక మునికుమారుడు చూసి ఆమె దాహార్తిని తీర్చి ఓదార్చెను. అప్పుడు చీకటిపడుతుండగా శత్రువుల బారిన పడకుండా తనను తాను కాపాడుకొనుటకై దగ్గరలో ఉన్న చెట్టు తొర్రలో గడిపెను.
मनो हि प्रत्यासन्नायां शुभप्राप्तौ पूर्वं प्रसीदति ।
అదే రాత్రి పిల్లలతో కలిసి ఆ చెట్టు పైకి వచ్చిన ఒక రాక్షసిని కీర్తిసేన చూసెను. ఆ సమయమున రాక్షసి పిల్లలు భోజనమును అడుగగా పిల్లల్లారా! పరమేశ్వరుని అనుగ్రహంతో త్వరలోనే భోజనం లభించగలదు. ఎందుకనగా వసుదత్తపురానికి రాజైన 'వసుదత్తుడు” అను పేరుగల రాజుయొక్క చెవిలో శతపదీ అను (కీటకము) ప్రవేశించెను. దాని నుండి పుట్టిన అనేక శతపదులవల్ల (కీటకము వల్ల) కాపాడుటకు వైద్యులు కూడా నిస్సహాయులు అగుటవలన ఆ రాజు తొందరలోనే మరణించగలడు. అప్పుడు మీకు సంపూర్ణమైన భోజనము లభించును అని చెప్పెను. ఈ మాట విన్న ఆ రాక్షసపుత్రులు అతను జీవించడానికి వేరొక ఉపాయము లేదా అని అడుగగా ఆ తల్లి రాక్షసి ఓ చక్కటి ఉపాయాన్ని వివరించెను. ఈ విధముగా చేసినట్లయితే ఆ చెవిలో దూరినటువంటి శతపదులు బయటకు వచ్చి ఆ రాజు జీవించగలడు. అని చెప్పి అయినా ఇది మనకు అనవసరమైన విషయము. మనకు కావలసినది ఆ రాజు మరణము తరువాత సంపూర్ణ ఆహారము అని చెప్పి రాక్షసి తన పుత్రులతో అక్కడినుండి వెళ్ళిపోయెను.
ఇదంతా ఆ చెట్టు తొర్రలో ఉండి విన్న కీర్తిసేన వైద్యుని వేషం ధరించి ఉదయాన్నే రాజభవనమునకు వెళ్ళెను. అక్కడ ఉండే రాజసేవకునితో తను రాజునకు సంపూర్ణ ఆరోగ్యము కలిగించుటకు వచ్చితినని తెలియజేయగా ఆ సేవకుడు రాజుగారికి ఈ విషయమును తెలియజేసెను. ఆలస్యం చేయకుండా వెంటనే ఆ వైద్యుడిని లోనికి పంపించమని చెప్పగా ఆ వైద్యుడు లోనికి వెళ్ళెను. రాణిగారి చేతిలో శిరస్సు పెట్టుకొని బాధపడుతున్న తీవ్ర విచారగ్రస్తుడిగా ఉన్నటువంటి ఆ రాజు వైద్యుడిని చూసి చాలా ధైర్యమును తెచ్చుకొనెను.
एषा वैद्यवेषं विधाय मह्यं जीवितं व्यतरत् ।
రాక్షసి చెప్పిన విధముగా కీర్తిసేన ఆ రాజుకు వైద్యం చేయగా మరుక్షణంలో అతను సంపూర్ణ ఆరోగ్యవంతుడాయెను. సంతోషించిన ఆ రాజు వైద్యునితో ఈ విధముగా పలికెను చాలా సంతోషము,అశ్వ, రత్నములతో కూడిన నా రాజ్యమును స్వీకరించమని అని అనగా వైద్య వేషంలో ఉన్న ఆమె నీవు ఇవ్వదలచుకున్న రాజ్యాన్ని నేను అడిగినప్పుడు ఇవ్వు అని ఆ రాజభవనములోనే ఉండెను.
అటుపిమ్మట వ్యాపారి “'దేవసేనుడు అపారమైన ధనసంపాదనతో అక్కడికి తిరిగివచ్చిను. కీర్తిసేన
అతని వద్దకు వెళ్ళి చాలా కాలము తరువాత భర్తను కలిసినందుకు ఆనంద పరవశురాలాయెను. అప్పుడు
రాజు ఆమె నిజస్వరూపాన్ని తెలుసుకొని ఈమె నా ప్రాణములను కాపాడిన దైవదత్తమైన సోదరి. అని చెప్పి తన మాట ప్రకారము అర్ధరాజ్యమును ఆ దంపతులకు ఇచ్చెను.
ఈ విధముగా ఎన్ని బాధలు పడినప్పటికి కీర్తిసేనధైర్యముతో బుద్ధిబలముతో వాటిని అధిగమించి కీర్తినిపొందెను.
2. वीरवनिता कीर्तिंसेना
1. कीर्तिसेनायाः वीरतां सदाहरणं विशदिकुरुत्त ।
2. कीर्तिसेनायाः बुद्धिबलं मनोधैर्यञ्य पाठ्यांशानुगुणं विवृणुत ?
Introduction: The present lesson Veeravanitha is extracted from the book samskrutha
gadyavali written by P. V. Kane.
There was a city called Pataliputhra in the Magadha kingdom. There lived a businessman Dhanapala who was blessed with a daughter. In course of time Dhanapala performed marriage with Devasena, a businessman. Her husband was taking care of Keerthi Sena and loving her very much. But her mother-in-law, who was very cruel, behaved like a snake in the sandalwood.
अस्मत् तुप्तये स राजा तूर्णं पंचत्वं यातु |
On one occasion while going to another city on business, Devasena went inside to inform his wife Keerthisena. Then she said with her husband that she may be torched by her mother-in-law in the absence of her husband. Then Devasena pacified himself , approached his mother and informed to take care of her daughter-in-law. He bowed to his mother and left.
मनो हि प्रत्यासन्नायां शुभप्राप्तौ पूर्वं प्रसीदति ।
After the departure of Devasena, his mother started torturing her daughter-in-law. She
put her in a dark room. But Keerthisena dressed like a man, broke the wall with a goad and escaped from the imprisonment. She spent that night secretly with a great fear in a nearby cave. The next morning she entered the forest and managed to escape the death from the wild animals. She moved forward along the forest. Then a sage offered water and consoled her. She hid in the hollow of a tree and protected herself at that night Keerthisena noticed deman who climbed up the tree along with her children. When the children of the deman asked for food, the deman pacifism and said - "Mr. Vasudatha the king of Vasudathapura is going to die very soon because of an insect called Satapada that entered his ear. Even the doctors failed to save him. So that we will get a sumptuous meal. Then the children of the deman questioned their mother whether there is any remedy to save the life of the king. Then the deman said that certainly there is a remedy, but of course it's none of our business, we need only food. Later the deman left the tree.
Keerthisena who hid in the hollow of the tree understood everything and disguised like a
doctor. She went to the king's palace and said that she has come to make the king recover from the ailment. Then she was present. She was then presented in front of the king. Seeing the doctor the king has got some hope. Keerthisena gave medical aid to the king as it is suggested by the deman. Immediately the king recovered with good health. The king offered his kingdom to Keerthisena. But she replied to the king that she will accept the kingdom in later days.
एषा वैद्यवेषं विधाय मह्यं जीवितं व्यतरत् ।
After some days Devasena returned to his native place. Then Keerthisena met her husband. The king also came to know the truth. He rewarded her as his own sister and offered half of the kingdom. Thus Keerthisena excelled by crossing all miseries with her intellect.
3. शरणागतरक्षणम्
1. शिबिचक्रवर्तिः भूतदयां विवृणुत ।
2. वासवानलौ शिबिचक्र वर्तिनं कथं परीक्षितवन्तौ ?
కవి పరిచయము:- ప్రస్తుత పాఠము शरणागतरक्षणम् కె.ఎల్.వి. శాస్త్రి గారిచే రచించబడిన संस्कृततृतीयादर्शः అను పాఠ్యపుస్తకమునుండి స్వీకరింపబడినది.
పాఠ్యాంశము:- పూర్వము ఉశీనగరములో ధార్మికుడు, దయామయుడు, సత్యశీలుడైన శిబిచక్రవర్తి అను
రాజు ఉండెను. ఆయన సమస్త ప్రాణుల్ని తనవలె భావిస్తు, మనుష్యులనే కాక పశుపక్ష్యాదులను కూడా ఎంతో ప్రేమగా కాపాడేవాడు. ఒకసారి ఒక డేగ చాలా ఆకలితో ఉన్నదై ఒక పావురాన్ని వెంబడించుచుండెను.ఆ పావురము భయపడుతూ శిబిచక్రవర్తిని శరణువేడుకొనెను. వెంటనే ఆ రాజు పావురానికి అభయమిచ్చి ఓదార్చెను. ఆ సమయంలోనే డేగ కూడా వేగంగా పరుగెత్తుతూ రాజు వద్దకు వచ్చి ఓరాజా! నాకు బాగా ఆకలిగా ఉన్నది. చాలాసేపటినుండి ఆ పావురాన్ని వెంబడించుచున్నాను. కాని దానిని పట్టుకోలేకపోయాను. ఇప్పుడు నాకోరిక తీరినది. కావున ఆ పావురాన్ని వదిలేయండి అని పలికెను ఆ డేగ మాటలు విని రాజు ఈ విధముగా పలికెను.
राजन्! बुभुक्षा मामत्यन्तं पीडयति ।
“ఓ పక్షిశ్రేష్టుడా! తపస్వి అయిన ఈ పావురము నన్ను శరణువేడినది. శరణు వేడినవారిని కాపాడుటయే రాజు మొదటి ధర్మము. అందువలన ఈ పావురాన్ని నీకు ఇవ్వలేను" అనెను. వెంటనే డేగ ఇలా పలికెను రాజా! ఎలాగైతే ఈ పావురము రక్షణ కొరకు నీవద్దకు చేరిందో అలాగేనేను కూడా వచ్చాను. శరణు వేడిన ఇద్దరిలో ఒకరికి బహుమానము, ఇంకొకరికి తిరస్మారము సమంజసమా? మరియు నేను ఆహారమును స్వీకరించి రెండు మూడురోజులు గడిచిపోయినది. ఒకవేళ ఈ పావురాన్ని ఇవ్వకపోతే ఈ రోజే నా ప్రాణములు హరించిపోవును. నేను చనిపోయిన తరువాత నా భార్యాపిల్లలు అనాథలై మరణింతురు దాని వలన నీకు మహపాపము కలుగును.
కావున నీవద్ద నున్న పావురాన్ని వదిలినచో మమ్ములనందరిని కాపాడిన వాడవు అగుదువు. అదివిన్న రాజు ఈ విధముగా పలికెను. అయ్యా! డేగ! నీకు వేరొక ఆహరాన్ని ఏర్పాటు చేస్తాను దానితో నీ ఆకలి తీరి బ్రతికెదవు. పావురము కూడా రక్షింపబడును. అది విన్న డేగ రాజా! బ్రహ్మదేవుడు మాకు ఆహరముగా ఈ పావురాన్ని సృష్టించాడు. ఈ పావురము కాకుండా వేరే ఈ ఆహరము దీనితో సరితూగదు అని అనెను. వెంటనే రాజు పలుకుతూ ఓ డేగ! నీవు ఇలా పట్టుపట్టినచో 'ప్రయోజనమేమి? అవసరమైతే నాప్రాణాల్ని ఇచ్చిఅయినా ఈ పావురాన్ని కాపాడడానికి నేను దృఢంగా నిర్ణయించుకొన్నాను అందువలన పావురముకంటె వేరేదేదైన కోరుకో తప్పకుండా ఇస్తాను అని అనెను.
शरणागतस्य परिपालनमेव राज्ञः प्रथमो धर्मः ।
అదివిన్న డేగ ఈ విధముగా అనెను ఓ రాజా! ఇదె మీ నిర్ణయమైతే నీ శరీరములోని కుడిభాగము
నుండి పావురముతో సరితూగే మాంసమును కోసి నాకివ్వు, అది తిని తృప్తిగా వెళ్ళగలను. అదివిన్న రాజు చాలా సంతోషపడిన వాడై ఒకవేళ నాశరీర మాంసముతో ఒక ప్రాణిని రక్షించగలిగనట్లయితే నాజన్మ ధన్యమైనట్లే అని భావించి ప్రక్కనే ఉన్న భార్యముఖము చూసెను. వెంటనే ఆ చూపుతో రాజు అభిప్రాయమును అర్ధము చేసుకున్న మహసాధ్వి అయిన రాణి వెంటనే ఖద్దముతో శరీరంలోని కుడి భాగాలను కోసి తక్కెడలో వేసి పావురమునకు సమానముగా తూచుచుందడగా, పావురముయొక్క బరువు మరింత పెరుగుట ఆశ్చర్యకరమాయెను. శరీరములో ఉన్న కుడిభాగము యొక్క మాంసము పరిసమాప్తమగుచుండగా రాజు యొక్క ఎదమకంటి నుండి కన్నీటిచుక్క భూమి మీద పడెను అది చూసిన డేగ రాజా! మాంసము ఇవ్వడము నీకు ఇష్టములేదని నీ కన్నీటి చుక్క తెలుపుచుందెను. కనుక నీకు ఇష్టము లేకుండా నీ మాంసాన్ని స్వీకరించను అని పలికెను. అది వన్న రాజు ఓ డేగ! నీవు వేరేవిధంగా భావించనవసరంలేదు. ఎందుకనగా శరీరములో కుడిభాగములోనున్న మాంసం మొత్తం పరమ ప్రయోజనమైనదని ఆ సంతోషములో ఈకన్నీటి చుక్క వచ్చెను. అంతేగాని నీకు ఇవ్వకూడదనే బాధతో మాత్రము కాదు. అందువలన నాశరీరము మొత్తాన్ని కూడా ఆ పావురానికి బదులు ఇవ్వడానికి సిద్ధంగా ఉన్నానని ఎప్పుడైతే పలికానో ఆ మరుక్షణమే ఆకాశమునుండి పుష్పవర్షము కురిసెను. దేవతలేకాక అన్ని లోకములలోని ప్రాణులు ఆశ్చర్యచకితులైరి.
सत्यं दयालुरेवासि |
ఆ సమయమున డేగ - పావురము, ఇంద్రుడు అగ్నిగా తమ నిజస్వరూపమును ధరించి ఈ విధముగా పలికిరి. నీభూతదయ పరీక్షించడానికే వచ్చాము. నీవు నిజంగా దయామయుడదవు, సత్యవంతుడవు కూడా అని అతన్ని చిరంజీవిగా ఆశీర్వదించి వారి వారి స్థానములకి వెళ్ళిరి.
రాజు కూడా దేవతల ఆశీర్వాద బలము వల్ల తన పూర్వశరీరాన్ని పొంది అపారమైన కీర్తి మంతుడై చిరకాలము రాజ్యమును పరిపాలించెను.
3. शरणागतरक्षणम्
1. शिबिचक्रवर्तिः भूतदयां विवृणुत ।
2. वासवानलौ शिबिचक्र वर्तनं कथं परीक्षितवन्तौ ?
Introduction: The present lesson Saranagata Rakshanam is extracted from the book
Samskruta Thrutiyadarsaha written by K.L. V. Sastry.
Once a very Righteous, kind hearted, truthful king Sibi was ruling Usinara kingdom. He was protecting not only his subjects but also all birds and other animals very affectionately.
On one occasion a pigeon was chased by a hungry vulture. The much frightened pigeon
took refuge with the king Sibi. The king consoled the pigeon and gave good assurance for its life. In the meanwhile the vulture rapidly came there and demanded the king — “Oh king! I am suffering from hunger. I have been chasing this pigeon for a long time. But I could not succeed so far. Now my desire is fulfilled. Hence please handover the pigeon to me”.
राजन्! बुभुक्षा मामत्यन्तं पीडयति ।
Listening to the words of the vulture the king said —“Oh kingly bird! This sacred pigeon
took refuge with me. It is the primary custom of a king to protect the refugees. That’s why I can’t give you the pigeon. Then the vulture said — Oh king! As this pigeon took refuge with you, I also approached you for the sake of alms. We both resorted to you, seeking your benevolence. It is unfair to reject one and accept the other. Since the pigeon is my prey, if you do not handover the pigeon I may die out of hunger. Consequently my family will become destitute and they also may die. So, that you will be affected with a lot of sin. If you leave the pigeon we all will be saved”.
Listening to the words of the vulture the king said — “Oh kingly bird! I am ready to arrange alternate food to satisfy your hunger’. But the vulture said that it was their prey created by the creator. so any other sort of food will never compensate the pigeon. Then the king advised the vulture that there won’t be any use in being stubborn. The king reiterated to safeguard the pigeon at the cost of his life. So, the vulture can ask for any other alternative.
शरणागतस्य परिपालनमेव राज्ञः प्रथमो धर्मः ।
Then the vulture said —“Oh king! If this is your final decision, please give me flesh from the right part of your body which is equivalent to the weight of the pigeon. Then I will be satisfied”.
The king felt that he was very fortunate in protecting the life of a bird at the cost of flesh from his body. Then his wife cut off the right limbs of the king and put them in the balance. But the weight of pigeon is increasing beyond their expectation. Thus the right part is fully completed. At this moment a teardrop from his left eye had fallen on the ground. Observing this the vulture said —"Oh king! The teardrop is indicating that you are not willfully offering the flesh. So, I don’t want to accept this". Then the king said "Oh kingly bird! don’t think otherwise. The flesh in the right part had succeeded in fulfilling the ultimate purpose. The left part is in dilemma whether it may get an opportunity or not, to serve the purpose. So this is not the teardrop of sadness. This is the teardrop of happiness. Now I am ready to offer my entire body as a compensation to the pigeon”.
सत्यं दयालुरेवासि |
The flowers showered from the sky. All the gods and other creatures were astonished. Later the vulture who is Indra, the pigeon who is fire god appeared in front of the king and said — “Oh king Sibi! We have come over here in order to test your kindness and truthfulness. You really succeeded”. Then the king regained his body and ruled the kingdom with eternal fame.
4. पितूसेवापरः श्रवणकुमारः
1. पितुसेवापरः श्रवणकुमारः इति पाट्यबागस्य सारःलिखत ।
2. दशरथ श्रवणकुमारयोः वृत्तान्तं लिखत ।
కవి పరిచయము:- ప్రస్తుత పాఠము पितृसेवापरः श्रवणकुमारः శ్రీ చారుదేవ శాస్త్రి గారిచే రచించబడిన
साहित्यसुधा అను గ్రంథము నుండి స్వీకరింపబడినది. వీరు సుప్రసిద్ధ వ్యాకరణ పండితులు.
పాఠ్యాంశము:- ఒక రోజున సూర్యవంశీయుదైన దశరథ మహరాజు ప్రజలను సొంతబిడ్డలవలె పాలించుచూ వనమునందు మునుల మంచి చెడులను తెలుసుకొనుటకు రాత్రివేళ ఒంటరిగా సరయూనదీ తీరముగుండా అరణ్యమునకు బయలుదేరెను. అక్కడ చీకటిలో దూరమునుండి బుడ బుడ అనుశబ్దము వినిపించెను. అది విని ఏనుగు నీటిని త్రాగుచున్న శబ్దముగా భావించి భ్రమించి బాణమును ఎక్కుపెట్టి ఆ శబ్దము వచ్చిన ప్రదేశమును గురిచూసి బాణమును వదిలెను.
ఆ బాణము తగులుటచేత ఒక మునికుమారుడు హా తండ్రి! వో తల్లీ! అని ఆక్రందన చేయుచు నేలపై పడెను. ఆ శబ్దము మనిషి స్వరముగా గుర్తించి వెంటనే అక్కడికి వెళ్ళిన దశరధుడు ఆ ముని కుమారుని అక్కడ చూసెను. అప్పుడు దశరథుడు జాలితో నీవెవరివి అడుగగా అతను ఈవిధంగా చెప్పెను.
राजन्! श्रावणोSस्मि नाम्ना |
ఓ రాజా! నేను శ్రవణకుమారుడను పేరుగల వాడను ఈ వనము నందు తల్లిదండ్రులకు 'సేవచేసికొనుచు దాహముతో ఉన్న మా తల్లిదండ్రులకు మంచినీరు తీసుకువెళ్ళుటకు వచ్చిన నాపై నీవు అకారణముగా బాణము విడిచితివి.నీచేత విడువబడిన బాణము నాప్రాణము తీయబొవుచున్నది.
అందునా నీ బాణము అమోఘమని ప్రతీతి కూడా ఉన్నదికదా! నేనేమి చేసెదను. నా మరణము ఆసన్నమైనది. నేను నా మరణము గురించి ఆలోచించుటలేదు. నాతల్లిదండ్రుల గురించి ఆలోచించుచున్నాను. వృద్ధులు, అంధులు ఐన నా తల్లిదండ్రులు దగ్గరలో ఉన్న చెట్టు కింద వేచిచూచున్నారు. రాజా నా ఆలస్యమునకు వారు నన్ను శపించేలోగా నీవు వెళ్ళి జరిగినది చెప్పి వారి దాహమును తీర్చగలవు. అని చెప్పి మరణించెను.
पुत्रवद् अहं युवां सेविष्ये ।
తరువాత దశరథుడు నీటితో నిండిన కుండను తీసుకొని వణుకుచున్న శరీరంలో వృద్ధ దంపతుల వద్దకు చేరెను. ఆ అడుగుల శబ్దము విని వచ్చినది శ్రవణ కుమారునిగా భావించిన వృద్ధ దంపతులతో దశరథుడు గట్టిస్వరంతో ఓ తాపసులారా! నేను మీ కుమారుడైన శ్రవణకుమారుడిని కాను. నీటిలోని శబ్దమును విని ఏనుగుగా భావించి నా బాణముతో మీ కుమారుని చంపిన దశరథుడనే అయోధ్యాపతిని. తెలియక చేసిన నా తప్పును క్షమించగలరు.
पुत्रशोकेन कालं करिष्यसि ।
నేను మీ కుమారుని వలె మిమ్ములను 'సేవించెదెను. నాజీవితకాలం మీ ఆజ్ఞను పాటించెదనని పలికెను. తమ కుమారుని మరణవార్త విన్న వృద్ధదంపతులు బాధాతప్త హృదయంతో ఓ కుమారా! వృద్ధులము, అంధులమైన మమ్ములను విడిచివెళ్ళితివి గదా? ఇకపై మేము ఎవ్వరిని నీరు అడుగగలము, కందమూలములను మాకు ఎవరు తెచ్చిపెట్టెదరు అని దు:ఖించుచు కోపముతో కూడిన వారై దశరథునితోఓ రాజా! వఏవిధముగానైతే నీవు మాకు పుత్రశోకము కలుగజేసితివో నీవుకూడా అదే పుత్రశోకముతో మరణించెదవు అని శపించి వారు స్వర్గమునకు చేరిరి. ఆ శాప కారణము చేత రాముని వనవాసముతో పుత్రవిరహమును భరించలేక దశరథమహరాజు ప్రాణములను విడిచెను.
4. पितृसेवापरः श्रवणकुमारः
1. पितृसेवापरः श्रवणकुमारः इति पाट्यबागस्य सारःलिखत ।
2. दशरथ श्रवणकुमारयोः वृत्तान्तं लिखत ।
Introduction: The present lesson is extracted from the book Sahitya Sudha written by
Acharya Charudeva Sastry. He is an eminent Sanskrit grammarian. He contributed a lot for the propagation of Sanskrit language. Vyakarana Chadrodayaha, Upasargartha Chadrika, Sabdapasabda vivekaha are some of his works.
On one early morning king Dasaratha went to the forest in order to observe the living condition of sages as well as other dwellers of the forest. There he heard a noise of a pot being dipped in the lake. But he misunderstood as it was an arrogant elephant about to drink water. He hit the target with an arrow merely by listening to its sound. Suddenly he heard an agonizing human cry. Dasaratha rushed there and noticed a young bachelor was about to die. The king repented a lot and enquired.
राजन्! श्रावणोSस्मि नाम्ना |
Who was he? Then the young boy said “My name is Sravana. I was involved in the service of my blind parents. I have come over here to take some drinking water to my thirsty parents. Meanwhile I was shot by you. I will certainly die. But I am not worrying about my death. I am worrying a lot about my parents. They are very old and blind. They can’t live without water. So, I request you to take this water for them immediately on my behalf”. Thus Sravana passed away.
Later the king Dasaratha approached Sravana’s parents with due hesitation. The king was afraid of a curse to be given for killing a Brahmin boy. On listening to the sound of the footsteps of king Dasaratha. Sravana’s father curiously asked assuming that he was his son - “My dear so Please give us water quickly. Why is it delayed? Why do you keep silent? Please answer”. Then the king Dasaratha answered fearfully “Oh sacred couple! I am not Sravana. I am Mr. Dasaratha, a sinful king of Ayodhya, who killed your son. Assuming that it was an arrogant elephant drinking water in the pond. I shot the target with an arrow. Unfortunately your son who was collecting the water from the pond was hit by the arrow and died. Please drink this water and pardon me. I assure that now onwards I take care of you like your own son. It was an unbelievable misery for the old parents. They were not pacified with the words of Dasaratha.
पुत्रवद् अहं युवां सेविष्ये ।
The king took them to the place where Sravana died. The blind parents became helpless and lamented a lot. They had fallen unconscious. Again they became conscious and cried “Oh dear son, why did you leave your blind parents. You are not at all speaking! Why did you sleep calmly on the ground? You are not offering any fruits etc.. to us.
After some time Sravana’s father said— Oh king! You killed my only son. So very soon you too will die with the separation of your son. As you killed my son unknowingly you may not be affected by the sin for killing a Brahmin boy”. Cursing thus the old couple immolated in the fire and reached heaven. When days passed king Dasaratha also forgot about this incident.
पुत्रशोकेन कालं करिष्यसि ।
In later days king Dasaratha also lamented a lot and died due to the separation of Rama. who departed to the woods. Whatever the deed the knowledgeable perform knowing or unknowingly have to bear the fruit certainly in course of time.
IV. NON DETAILED QUESTIONS - 2 x 4 = 8 M
1. उद्योगिनं पुरुषसिंहमुपेति लक्ष्मीः
1. वणिजःपत्नी का ? तयोः पुत्रस्य नाम किम् ?
వ్యాపారి బార్య ఎవరు ? వారి కుమారుని పేరు ఏమిటి ?
Who is the businessman’s wife ? What is their son’s name ?
स. वणिजः पत्नी चन्द्रमुखी । तयोः पुत्रस्य नाम सुमतिः ।
2. निपुणः चैत् वणिक् किं कृत्वा सुखी भवति ?
నేర్పరి తనము కల్గిన వ్యాపారి ఏమి చేసి సుఖపడతాడు?
By doing what, can the talented businessman live happily ?
स. निपुणः चेत् वणिक् मृतेन मूषिकेनापि वाणिज्यं कृत्वा सुखी भवति ?
2. भाग्यचक्रम्
1. हीरालालस्य माता कति रोटिकाः निर्मितवती ?
హీరాలాల్ యొక్క తల్లి ఎన్ని రొట్టెలను తయారు చేసింది ?
How many rotis were prepared by Hiralal's mother ?
स. हीरालालस्य माता चतस्रः रोटिकाः निर्मितवती ।
2. हीरालाले परिवर्तने आगते सः किमकरोत् ?
హీరాలాల్లో మార్పు వచ్చినా తర్వాత అతడు ఏమి చేసెను ?
What did Heeralal do after realization ?
स. हीरालाले परिवर्तने आगते सः आलस्यं प्ररित्यज्य प्रजाहितकार्याणि अकरोत् ।
3. किमस्ति पेटिकायाम्
1.एकदा नीलाम्बा कां दृष्टवती ?
ఒకసారి నీలాంబను చూసింది ఎవరు ?
Who came to see Neelamba once ?
स. एकदा नीलाम्बा सखींस्वर्णाम्भा दृष्टवती |
2.पेटिका कैः पूरिता आसीत् ?
పెట్టె దేనితో నిండుకొనీ ఉండెను ?
With what, is the box filled ?
स. पेटिका शिलाखण्डै: पूरिता आसीत् |
4.शाश्वतं हि कार्यं करणीयम्
1. राजा सुकृतशर्मा एकदा किम् अचिन्तयत् ?
సుకృత శర్మ అనే రాజు ఒకసారి ఏమి ఆలోచించను ?
What did Sukruta Sharma think once ?
स. राजा सुकृतशर्मा “यथा ममनाम चिरस्मरणीयः भवेत् तथा भव्यः कश्चन प्रासादः
निर्मातिव्यः'' इति अचिन्तयत् |
2. राजा सुकृतशर्मा प्रासादः कैः अलंकृतः ?
రాజు సుకృత శర్మ యొక్క భవంతి వేటితో అలంకరించబడి ఉన్నది ?
With what, is the king Sukruta sarma's palace decorated ?
स. राजा सुकृतशर्मा प्रासादः सुवर्णरजतमौक्तिकैः अलंकृतः |
5. स्वावलम्बी राजीवः
1. संजीवः कुत्र निवसति ? विद्यालयं च सः कथमागच्छति ?
సంజీవుడు ఎక్కడ నివసించుచుండెను ? విద్యాలయానికి అతడు ఎలా వచ్చు చుండెను ?
Where did Sanjeeva live ? How did he come to the school ?
स. संजीवः रमणीय प्रासादे निवसति । सः भृत्येन सह वाहनेन विद्यालयम
2.संजीवस्य पिता किमभिधाय राजीवम् अभ्यनन्दत् ?
సంజీవునీ యొక్క తండ్రి ఏమి చెప్పి రాజీవుని అభినందిచేను ?
By telling what did Sanjeeva's father appreciate Rajeev ?
स. संजीवस्य पिता "“अस्माकं देशे यदा सर्वे जनाः ईशाः भविष्यन्ति, तदा राष्ट्रोत्रतिः सुनिश्चिता'' इति
राजीवम् अभ्यनन्दत् ।
6.विद्वान् कुलीनो न करोति गर्वम्
1.अब्दुल् कलामः कैः पुरस्कारः सम्मानितः ।
అబ్దుల్ కలాం ఏయే బిరుదులతో సన్మా నించ బడిరి?
With what titles was Abdul Kalam facilitated ?
स. अब्दुल् कलामः पद्मभूषण, प्रद्मविभूषण, भारतरत्न इत्यादि पुरस्कारः सम्मानितः ।
2. अब्बुल् कलामः छात्राणां मनः विकासयितुं कं कं अशिक्षयत् ?
అబ్దుల్ కలాం విద్యార్థుల మనోవికాసము కొరకు ఏమి బోధించెను ?
What was taught by Abdul Kalam to develop the Indian young minds ?
स.अब्दुल् कलामः छात्राणां मनः विकासयितुं नीतिं, धर्म च अशिक्षयत् ।
V. POETRY CONTEXTS - 2 x 3 = 6 M
२. रामो विग्रहवान् धर्मः
1. पूर्वं दत्तवरा देवी वरमेनमयाचत |
అంతకుముందే వరములను పొందినట్టి రాణి ఈ వరములను కోరుకొనేను.
The Queen asked for booms that were once promised to her.
कविपरिचय :- सुप्रसिद्ध महाकवि: वाल्मीकिमहर्षिः विरचितम् |
पाठ :- रामो विग्रहवान् धर्मः |
ग्रन्थ :- रामायणकाव्यात् स्वीकृतम् |
सन्दर्भ :- नारदमहर्षिः वाल्मीकिनं प्रति एवं अवदत् |
भाव :- पूर्वं दशरथात् दत्तवरा कैकेयी (अधुना) वरमेनं अयाचत |
2. नियुज्यमानो राज्याय नैच्छद्राज्यं महाबलः |
రాజ్యము నందు నియమింప బడినట్టి గొప్ప బలవంతుడు
రాజపదవిని స్వీకరించుట ఇష్టపడలేదు.
Despite being fixed to rule the kingdom, the mighty Bharath
did not like the authority of the kingship.
कविपरिचय :- सुप्रसिद्ध महाकवि: वाल्मीकिमहर्षिः विरचितम् |
पाठ :- रामो विग्रहवान् धर्मः |
ग्रन्थ :- रामायणकाव्यात् स्वीकृतम् |
सन्दर्भ :- नारदमहर्षिः वाल्मीकिनं प्रति एवं अवदत् |
भाव :- वसिष्टादि प्रमुखैः राज्याय नियुज्यमानः भरतः राज्यं न इच्छेत् |
3.राक्षसां निहतान्यासन् सहस्राणि चतुर्दश |
పదునాలుగు వేలమంది రాక్షసులను చంపి వేసెను.
He (Rama) killed 14,000 demons.
कविपरिचय :- सुप्रसिद्ध महाकवि: वाल्मीकिमहर्षिः विरचितम् |
पाठ :- रामो विग्रहवान् धर्मः |
ग्रन्थ :- रामायणकाव्यात् स्वीकृतम् |
सन्दर्भ :- नारदमहर्षिः वाल्मीकिनं प्रति एवं अवदत् |
भाव :- युद्धे रामः (खरदूषणादि) चतुर्दशसहस्र राक्षसां निहतः |
३. लक्ष्यशुद्धिः
1. त्वयेदानीं प्रहर्तव्यं एतद्धक्ष्यं निशम्यताम् |
నీ చేత యిప్పుడు ఈ లక్ష్యము సాధింపబడవలెను(నామాటను )వినవలసినది.
Listen ! This goal is required to be achieved by you, now.
कविपरिचय :- सुप्रसिद्ध कविः वेदव्यास महर्षिः विरचितम् |
पाठ :- लक्ष्यशुद्धिः |
ग्रन्थ :- महाभारतम् ग्रन्थात् स्वीकृतम् |
सन्दर्भ :- द्रोणः अर्जुनं प्रति एवं अवदत् |
भाव :- एतल्लक्ष्यं निशम्य इदानीं त्वया प्रहर्तव्यं |
2. शिरः पश्यामि भासस्य न गात्रम् |
తలను చూచుచున్నాను పక్షి యొక్క శరీరమును కాదు.
I am only seeing the head of the bird but not its body.
कविपरिचय :- सुप्रसिद्ध कविः वेदव्यास महर्षिः विरचितम् |
पाठ :- लक्ष्यशुद्धिः |
ग्रन्थ :- महाभारतम् ग्रन्थात् स्वीकृतम् |
सन्दर्भ :- अर्जुनः द्रोणं प्रति एवं अवदत् |
भाव :- भासस्य शिरः पश्यामि न गात्रं इति अर्जुनः अवदत् |
3. ग्राहं हत्वा मोक्षयध्वं माम् ।
మొసలిని చంపి రక్షించండి నన్ను.
Killing the crocodile, you save me.
कविपरिचय :- सुप्रसिद्ध कविः वेदव्यास महर्षिः विरचितम् |
पाठ :- लक्ष्यशुद्धिः |
ग्रन्थ :- महाभारतम् ग्रन्थात् स्वीकृतम् |
सन्दर्भ :- द्रोणः शिष्यान् प्रति एवं अवदत् |
भाव :- शीघ्रं ग्राहं हत्वा मां मोक्षयध्वम् |
४. श्रीकृष्णस्य गुरुदक्षिणा
1. सिन्धुर्विदित्वार्हणमाहरतयोः |
వారిరువురి రాకనుతెలుసుకొని సముద్రుడు పూజను చేసెను.
On learning about their arrival, Samudra visited them and offered his worship.
कविपरिचय :- सुप्रसिद्ध कविः वेदव्यास महर्षिः विरचितम् |
पाठ :- श्रीकृष्णस्य गुरुदक्षिणा |
ग्रन्थ :- श्रीमद् भागवतम् ग्रन्थात् स्वीकृतम् |
सन्दर्भ :- श्रीशुकः परीक्षित् राजानं प्रति एवं अवदत् |
भाव :- सिन्धुः बलरामकृष्णयोः आगमनं विदित्वा अर्हणं (पूजाद्रव्यम्) आहरत् |
2. जलमाविश्य तं हत्वा नापश्यदुदरेऽर्भकम् ।
నీటిలోనికి ప్రవేశించి అతనిని చంపెను,బాలకుడు కడుపులో కనపడలేదు.
He entered the water and killed him, but the boy was not found in the demon's belly.
कविपरिचय :- सुप्रसिद्ध कविः वेदव्यास महर्षिः विरचितम् |
पाठ :- श्रीकृष्णस्य गुरुदक्षिणा |
ग्रन्थ :- श्रीमद् भागवतम् ग्रन्थात् स्वीकृतम् |
सन्दर्भ :- श्रीशुकः परीक्षित् राजानं प्रति एवं अवदत् |
भाव :- कृष्णबलरामौ राक्षसं हत्वा तस्य उदरे बालकं न अपश्यत् |
3. लीलामानुष्य हे विष्णो युवयोः करवाम किम् ।
లీలకొరకు మానవ రూపము ధరించినా ఓ విష్ణూ. మీ యిరువురకు ఏమి చేయగలవాడను?
O Vishnu ! The playful incarnation into this human form ! What can I do for you both ?
कविपरिचय :- सुप्रसिद्ध कविः वेदव्यास महर्षिः विरचितम् |
पाठ :- श्रीकृष्णस्य गुरुदक्षिणा |
ग्रन्थ :- श्रीमद् भागवतम् ग्रन्थात् स्वीकृतम् |
सन्दर्भ :- यमः श्रीकृष्णं प्रति एवं अवदत् |
भाव :- हे विष्णो ! युवयोः अहं कि करवाम ? इति यमः अवदत् |
५. गानपरीक्षा
1. ततो विहाय मां गत्वा वैकुण्ठं पृच्छतं युवाम् |
అందువలన నన్ను విడిచి పెట్టె మీరిరువురు వైకుంఠమునకు వెళ్లి అడగండి.
That’s why you both go and ask the Lord of Vaikunta, leaving me alone.
कविपरिचय :- सुप्रसिद्ध कविः सूर्यनारायण शास्त्रि विरचितम् |
पाठ :- गानपरीक्षा|
ग्रन्थ :- पूर्णपात्रम् ग्रन्थात् स्वीकृतम् |
सन्दर्भ :- ब्रह्मा तुम्बुरं प्रति एवं अवदत् |
भाव :- मां विहाय वैकुण्टं गत्वा युवां हरिं पृच्छतम् |
2. ज्ञातं ते खलु मुख्यो ऽयं भक्तेषु मम नारदः ।
నా భక్తులలో నారదుడు ముఖ్యమైన వాడు అని నీకు తెలుసుకదా.
Are you not aware that Narada is prominent among my devotees?
कविपरिचय :- सुप्रसिद्ध कविः सूर्यनारायण शास्त्रि विरचितम् |
पाठ :- गानपरीक्षा|
ग्रन्थ :- पूर्णपात्रम् ग्रन्थात् स्वीकृतम् |
सन्दर्भ :- विष्णुः तुम्बुरं प्रति एवं अवदत् |
भाव :- हे तुम्बुर ! ज्ञातं ते खलु मम भक्तेषु अयं नारदः मुख्यः|
3. स्थाणवोऽङ्कुरिता येन प्रद्रुता अभवन् शिलाः ।
అతని (గానము)చే కొండలకు మొలకలు పుట్టినవి శిలలు కరిగినవి.
By his singing hills are sprouting and stones are melting.
कविपरिचय :- सुप्रसिद्ध कविः सूर्यनारायण शास्त्रि विरचितम् |
पाठ :- गानपरीक्षा|
ग्रन्थ :- पूर्णपात्रम् ग्रन्थात् स्वीकृतम् |
सन्दर्भ :- हनुमतः गानं प्रति कविः एवं अवदत् |
भाव :- हनुमतः गानेन स्थाणवः अंकुरिताः, शिलाः प्रद्रु |
VI. PROSE CONTEXTS 2 x 3 = 6 M
9. दयालुः दानशीलः नागार्जुनः
1. किं त्वं साम्प्रतं प्रजापतिं जेतुमुद्यतः |
ఇప్పుడు నీవు ప్రజాపతి(బ్రహ్మా)నీ ఓడించుటకు సిద్ధపడుతున్నావా!
Are you now preparing to defeat the Prajapathi (Brahma)
कविपरिचय :- सुप्रसिद्ध कविः पि.वि. काणे विरचितम् |
पाठ :- दयालुः दानशीलः नागार्जुनः |
ग्रन्थ :- संस्कृतगद्यावलिः ग्रन्थात् स्वीकृतम् |
सन्दर्भ :- अश्विनौ नागार्जुनं प्रति एवं अवदत् |
भाव :- किं त्वं साम्प्रतं प्रजापतिं जेतुमुद्यतः ?'' इति अश्विनौ अवदताम् |
2. आयुष्मन् यौवराज्यं प्राप्य किं मुषा हष् |
ఆయుష్మంతుడా,యువరాజు పదవిని పొంది ఎందుకు అనవసరముగా సంతోషిస్తున్నావు?
Long live my son ! Why do you feel happy unnecessarily just by getting a
princeship?
कविपरिचय :- सुप्रसिद्ध कविः पि.वि. काणे विरचितम् |
पाठ :- दयालुः दानशीलः नागार्जुनः |
ग्रन्थ :- संस्कृतगद्यावलिः ग्रन्थात् स्वीकृतम् |
सन्दर्भ :- जीवहरस्य माता धनपरा जीवहरं प्रति एवं अवदत् |
भाव :- "आयुष्मन् यौवराज्यं प्राप्य किं मृषा हृष्यसि?" इति धनपरा अवदत् |
3. न कोऽप्यर्थी मत्तो विमुखो याति |
అర్దించి వచ్చిన ఎవ్వరినీ నానుండి పొందకుండా పంపను.
I can’t send anyone with empty hands.
कविपरिचय :- सुप्रसिद्ध कविः पि.वि. काणे विरचितम् |
पाठ :- दयालुः दानशीलः नागार्जुनः |
ग्रन्थ :- संस्कृतगद्यावलिः ग्रन्थात् स्वीकृतम् |
सन्दर्भ :- नागार्जुनः चिरायु प्रति एवं अवदत् |
भाव :- “न कोऽप्यर्थी मत्तो विमुखः याति, त्वत्पुत्राय शिरः ददामि" |
२. वीरवनिता कीर्तिसेना
1. अस्मत् तुप्तये स राजा तूर्णं पंचत्वं यातु |
ఇప్పుడు నీవు ప్రజాపతి (బ్రహ్మ)ని ఓడించుటకు సిద్ధపడుతున్నావా.
Let the king die soon for our satisfaction.
कविपरिचय :- सुप्रसिद्ध कविः पि.वि. काणे विरचितम् |
पाठ :- वीरवनिता कीर्तिसेना |
ग्रन्थ :- संस्कृतगद्यावलिः ग्रन्थात् स्वीकृतम् |
सन्दर्भ :- राक्षसी स्व पुत्रान् प्रति एवं अवदत् |
भाव :- “अस्मत् तृप्तये स राजा तूर्ण परचत्वं यातु" इति राक्षसी पुत्रान् अवदत् |
2. मनो हि प्रत्यासन्नायां शुभप्राप्तौ पूर्वं प्रसीदति ।
మంచి ఫలితములు కలుగుటకు ముందు మనస్సు సంతోషమును పొందును కదా.
(Is it not a fact that) The mind becomes cheerful at the dawn of good results.
कविपरिचय :- सुप्रसिद्ध कविः पि.वि. काणे विरचितम् |
पाठ :- वीरवनिता कीर्तिसेना |
ग्रन्थ :- संस्कृतगद्यावलिः ग्रन्थात् स्वीकृतम् |
सन्दर्भ :- राज्ञः मनस्थितिं कविः प्रति एवं अवदत् |
भाव :- प्रत्यासन्नायां शुभं मनःपूर्वमेव प्रसीदति
3. एषा वैद्यवेषं विधाय मह्यं जीवितं व्यतरत् ।
ఈమె వైద్యుని వేషము ధరించి నాకు జీవితమును ప్రసాదించెను.
She blessed me with life in the guise of a doctor.
कविपरिचय :- सुप्रसिद्ध कविः पि.वि. काणे विरचितम् |
पाठ :- वीरवनिता कीर्तिसेना |
ग्रन्थ :- संस्कृतगद्यावलिः ग्रन्थात् स्वीकृतम् |
सन्दर्भ :- राजा देवसेनं प्रति एवं अवदत् |
भाव :- एषा कीर्तिसेना वैद्यवेषं विधाय मां अरक्षत् |
४. शरणागत रक्षणम्
1. राजन्! बुभुक्षा मामत्यन्तं पीडयति ।
ఓ రాజా ! నన్ను ఆకలి చాలా బాధించుచున్నది
O King ! The hunger is making me painful.
कविपरिचय :- सुप्रसिद्ध कविः के.यल् .वी. शास्त्रि विरचितम् |
पाठ :- शरणागतरक्षणम् |
ग्रन्थ :- संस्कृततृतीयादर्शः ग्रन्थात् स्वीकृतम् |
सन्दर्भ :- श्येनः राजानं प्रति एवं अवदत् |
भाव :- हे राजन् ! बुभुक्षा मामल्यन्तं पीडयति इति भावः |
2. शरणागतस्य परिपालनमेव राज्ञः प्रथमो धर्मः ।
శరణు వేడిన వారిని రక్షించుటయే రాజు యొక్క ముఖ్య ధర్మము.
The king's principal duty is to protect those who seek refuge in him.
कविपरिचय :- सुप्रसिद्ध कविः के.यल् .वी. शास्त्रि विरचितम् |
पाठ :- शरणागतरक्षणम् |
ग्रन्थ :- संस्कृततृतीयादर्शः ग्रन्थात् स्वीकृतम् |
सन्दर्भ :- शिविः श्येनंप्रति एवं अवदत् |
भाव :- शरणागतस्य रक्षणमेव राज्ञः प्रथमः धर्मः खलु इति भावः ।
3. सत्यं दयालुरेवासि |
నిజముగా నీవు దయాగుణము కలవాడవు.
It is true that you have the quality of kindness.
कविपरिचय :- सुप्रसिद्ध कविः के.यल् .वी. शास्त्रि विरचितम् |
पाठ :- शरणागतरक्षणम् |
ग्रन्थ :- संस्कृततृतीयादर्शः ग्रन्थात् स्वीकृतम् |
सन्दर्भ :- इन्द्राग्नौ राजानं प्रति एवं अवदत् |
भाव :- हे राजन्! सत्यं त्वं दयालुः एव असि ।
५. पितृसेवापरः श्रवणकुमारः
1. राजन्! श्रावणोSस्मि नाम्ना |
ఓ రాజా ! నేను శ్రవణుడను పేరు కలవాడను !
O King ! I am called by the name of Sravana.
कविपरिचय :- सुप्रसिद्ध कविः चारुदेवशास्त्रि विरचितम् |
पाठ :- पितुसेवापरः श्रवणकुमारः |
ग्रन्थ :- साहित्यसुधा ग्रन्थात् स्वीकृतम् |
सन्दर्भ :- श्रवणः दशरथं प्रति एवं अवदत् |
भाव :- हे राजन् ! मम नाम श्रवणः इति भावः ।
2. पुत्रवद् अहं युवां सेविष्ये ।
కొడుకు వలె నేను మీ ఇరువురికి సేవ చేసెదను.
I shall serve you both just like your son.
कविपरिचय :- सुप्रसिद्ध कविः चारुदेवशास्त्रि विरचितम् |
पाठ :- पितुसेवापरः श्रवणकुमारः |
ग्रन्थ :- साहित्यसुधा ग्रन्थात् स्वीकृतम् |
सन्दर्भ :- दशरथः तपस्विनः प्रति एवं अवदत् |
भाव :- अह युवां पुत्रवत् सेविष्ये इति भावः ।
3. पुत्रशोकेन कालं करिष्यसि ।
పుత్రశోకముతో నీవు మరణించెదవు.
You shall die like us weeping for your son.
कविपरिचय :- सुप्रसिद्ध कविः चारुदेवशास्त्रि विरचितम् |
पाठ :- पितुसेवापरः श्रवणकुमारः |
ग्रन्थ :- साहित्यसुधा ग्रन्थात् स्वीकृतम् |
सन्दर्भ :- तपस्वी (श्रवणस्य पिता) दशरथं प्रति एवं अवदत् |
भाव :- हे राजन्! त्वमपि ममैव पुत्रशोकेन कालं करिष्यसि (मरणं प्राप्यसि) |
VII. POETRY SHORT ANSWERS - 2 x 3 = 6 M
१. भतृंहरिसुभाषितानि
1. उत्तमजनाः कथं भूतः अपि प्रारब्धम् न परित्यजन्ति ?
ఏది సంభవించినప్పటికీ ఉత్తములు ప్రారంభించిన పనిని విడిచిపెట్టరు?
Under what circumstances,the great people will not leave the work they have started?
स. उत्तमजनाः विघ्नैः पुनः पुनः प्रतिहन्यमानाः अपि प्रारब्धम् न परित्यजन्ति ।
2. मौनं केषां कुत्र च विभूषणम् ?
మౌనము ఎవరికి మరియు ఎక్కడ అలంకారము?
For whom and in what contexts,is silence considered an ornament?
स. मौनं अपण्डितानाम् सर्वविदां समाजे विभूषणं ।
3. किं कुर्वन् पुत्रः भवति ?
ఏమి చేయుటవలన కుమారుడు అవుతున్నాడు?
By doing what,can one be qualified as a son?
स. यः सुचरितैः पितरं प्रीणयेत् सः पुत्रः भवति ।
२. रामोविग्रहवान् धर्मः
1. महीपतिः दशरथः किं कर्तुम् एच्छत् ?
దశరథ మహారాజు ఏమి చేయ వలెనని కొరుకొనేను?
What did Dasaratha want to do?
स. महीपतिः दशरथः रामं यौवराज्ये अभिषिक्तुम् एच्छत् ।
2. भरतः रामं किमिति वचो अब्रवीत् ?
భరతుడు రామునితో ఏమని పలికెను
What did bharata say to Rama?
स. भरतः रामं त्वमेव राजा, धर्मज्ञः इति वचः अब्रवीत् ।
3. जनस्थाने रामेण का विरूपिता अभवत् ?
జనస్థానము నందు రామునిచే ఎవరు అందవిహీనంగా చేయబడెను?
Who was disfigured by Rama in janasthana?
स. जनस्थाने कामरूपिणी, राक्षसी शूर्पणखा विरूपिता अभवत् |
३. लक्ष्यशुद्धिः
1. अङ्गिरसां वरः द्रोणः पूर्वं युधिष्ठिरं किमुवाच ?
అంగీరసుని కుమారులలో గొప్పవాడు అయినా ద్రోణుడు మొదట ధర్మరాజుతో ఏమని పలికెను?
What did Drona,the greatest of the Angirasa sons,tell yudhishtara at first?
स. अङ्गिरसां वरः द्रोणः "बाणं सन्धत्स्व मद्वाक्यान्ते विमुञ्च" इति युधिष्टरं अवदत् |
2. पार्थः द्रोणं किमिति अभ्यभाषत ?
పార్థుడు (అర్జునుడు)ద్రోణునితో ఏమని మాట్లాడేను?
What did Partha (Arjuna) say to Drona?
स. पार्थः द्रोणं "अहं भासस्य शिरमेव पश्यामि । भवन्तं वा वृक्षं वा न पश्यामि " इति अवदत् |
3. ग्राहः कथं, किं कृत्वा च पञ्चत्वमापेदे ?
మొసలి ఇట్లు మరియు ఏమి చేసి మరణించెను?
How did the crocodile die ? Why ?
स. ग्राहः अर्जुनस्य बाणैः खण्डशः परिकल्पितः पञ्चत्वं गतः |
४. श्रीकृष्णस्य गुरुदक्षिणा
1. कृष्णबलरामौ कम् उपजग्मतुः ?
కృష్ణ బలరాములుఎవరి వద్దకు వెళ్ళిరి?
Whom did Krishna and Balarama meet ?
स. कृष्णबलरामौ अवन्तीपुरवासिनं (काश्यं) सान्दीपनिं उपजग्मतुः ।
2. कृष्णः सिन्धुं किमाह ?
కృష్ణుడు సముద్రుని ఏమని పలికెను?
What did Krishna say to samudra?
स. कृष्णः सिन्धुं "भगवन्! आशु गुरुपुत्रः प्रदीयताम् ।" इति आह ।
3. समुद्रस्य अन्तः कः आस्ते ? सः कीदृशः ?
సముద్రము లోపల ఎవరు ఉన్నారు ?అతడు ఎటువంటి వాడు ?
Who was present in the sea ? What kind of person was he ?
स. समुद्रस्य अन्तः पञ्जजनः आस्ते । सः (जलचरः) शङ्खरूपधरः असुरः ।
५. गानपरीक्षा
1. नारद-तुम्बुरौ परस्परं निन्दन्तौ किं अकुरुताम् ?
నారద తుంభురులు ఒకరినొకరు నిందించుకుంటూ ఏమి చేసిరి ?
What did Narada and Tumbura do by blaming each other ?
स. नारद-तुम्बुरौ परस्परं निन्दन्तौ तयोः मध्ये गानकलायां श्रेष्ठः कः इति प्रष्टुम् ब्रह्माणं प्रति गतवन्तौ ।
2. विष्णुः नारदतुम्बुरौ कं प्रति गन्तुं आज्ञप्तवान् ?
విష్ణువు నారద తుంబురులను ఎవరి వద్దకు వెళ్ళమని ఆజ్ఞాపించెను ?
To whom were Narada and tumbura ordered by lord vishnu to go ?
स. विष्णुः नारदतुम्बुरौ हिमशैले हनूमन्तं प्रति गन्तुं आज्ञप्तवान् ।
3. नारदः कीदृशः इत्येव गण्यः स्यात् ?
నారదుడు ఇట్లు(ఎవరికంటె)అధికుడని అనుకొనెను ?
To whom,and how,was Narada thought himself or be superior ?
स. नारदः तुम्बुरादपि ज्यायानित्येव गण्यः स्यात् ।
६. मातृगीतम्
1. मनसः रसायनानि कानि ?
మనస్సుకు ఆనందము కలిగించేవి ఏవి ?
What would give happiness to the mind ?
स. मातुः सुधामधुराणि वचांसि, दृशश्च मनसः रसायनानि |
2. मन्दः अपि किम् अध्यैषि ?
తెలివి తక్కువ వాడైననూ ఏమనీ చదివితిని ?
What did I read in spite of being dull ?
स. मन्दः अपि गीर्वाणवाण्याः त्रिचतुष्पदानि अध्यैषि |
3. कस्य जिह्या धन्या ?
ఎవరి యొక్క నాలుక ధన్యమైనది ?
Whose tongue is blessed ?
स. यस्य जिह्वाभक्त्या जननी सम्बोधने संसक्ता तस्यजिह्वा धन्या:|
VII. PROSE SHORT ANSWERS - 2 x 3 = 6 M
१. दयालुः दानशीलः नागार्जुनः
1. मन्त्री नागार्जुनः कीदृशः?
మంత్రి అయినా నాగార్జునుడు ఎటువంటి వాడు ?
What kind of person was the minister nagarjuna ?
स. मन्त्री नागार्जुनः दयालुः, दानशीलः, ज्ञानसम्पन्न:, ओषधनिपुणः ।
2. नागार्जुनं प्रति इन्द्रः कौ प्रेषितवान् ?
నాగార్జునునీ వద్దకు ఇంద్రుడు ఎవరిని పంపెను?
Whom did Indra send to nagarjuna ?
स. नागर्जुनं प्रति इन्द्रः अश्विनौ प्रेषितवान् |
3. राज्यलोभः कम् अतिवर्तते ?
రాజ్య కాంక్ష దేనిని తొలగింపచేస్తుంది ?
What shall be destroyed by greed over the kingdom ?
स. राज्यलोभः बान्धवस्नेहम् अतिवर्तते |
२. वीरवनिता किर्तिंसेना
1. वणिजो धनपालितस्य का बभूव ?
దనపాలితుడనే వ్యాపారికి ఎవరు కలరు ?
Whom did the merchant Dhanapala have ?
स. वणिजो धनपालितस्य “कीर्तिसेना' इति लावण्यवती कन्या बभूव ।
2. कीर्तिसेना कथं गृहे अवसत् ?
కీర్తిసేన యింటిలో ఇట్లు నివసించుచుండెను ?
How was Keerthisena dwelling in the house ?
स. कीर्तिसेना सर्पकुले श्रीखण्डवनं इव गृहे अवसत् ।
3. कीर्तिसिना किमर्थं भूकुहरान्तरे रजनीम् अगमयत् ?
కీర్తి సేన ఎందుకు భూమి యొక్క గుహలో రాత్రిని గడిపెను ?
Why did keerthisena spend time in the earth’s cave ?
स. कीर्तिसेना चोरभयेन भूकुहरान्तरे रजनीम् अगमयत् |
३. टिट्टिभदम्पतीकथा
1. टिट्टिभदम्पती कुत्र प्रतिवसति स्म ?
టిట్టభ దంపతులు ఎక్కడ నివసించు చుండెను ?
Where did the kingfisher couple live ?
स. टिट्टिभदम्पती समुद्रतीरे प्रतिवसति स्म ।
2. देवकार्याय भगवान् कुत्र यास्यति ?
పని మీద భగవానుడు ఎక్కడకు వెల్లుచున్నాడు ?
Where is the lord going on the celestial mission ?
स. देवकार्याय भगवान् अमरावत्यां यास्यति ।
3. भगवता समुद्रः किमिति अभिहितः ?
భగవంతుడు సముద్రునితో ఏమని పలికెను ?
What did the Lord tell Samudra ?
स. भगवता समुद्रः "भो दुरात्मन् ! टिट्टिभाण्डानि दीयन्तां नोचेत् स्थलतां नयामि ।" इति अभिहितः |
४. शरणागतरक्षणम्
1. राजा विहगोत्तमं श्येनं किमिति अब्रवीत् ?
శిబి చక్రవర్తి పక్షులలో గొప్పదైన డేగతో ఏమని పలికెను ?
What did the Emperor Sibi say to the eagle, the greatest of the birds ?
स. राजा विहगोत्तमं श्येनं प्रति “शरणागतं इमं कपोतं त्यक्तु न उत्सहे" इति अवदत् ।
2. राजन्यपुत्री शिबेः भार्या किमकरोत् ?
రాజకుమారి అయిన శిబి చక్రవర్తి యొక్క భార్య ఏమి చేసెను ?
What did the queen , Sibi’s wife, do ?
स. राजन्यपुत्री शिबेः भार्या खड्गमादाय तस्य दक्षिणाङ्कानि मांसमादाय तुलामारोपयत् |
3. दिव्यरूपधरौ श्येनकपोतौ किमूचतुः ?
దివ్యరూపము ధరించిన డేగ మరియు పావురము ఎవరెవరు ?
State the divinities who took the forms of an eagle and dove ?
स. दिव्यरूपधरौ श्येनकपोतौ "राजन्! आवां इन्द्राग्रौ, तव भूतदयां परीक्षितुमागतौ" इति ऊचतुः ।
५. पितृसेवापरः श्रवणकुमारः
1. कः किमर्थम् अरण्यानीं समागच्छत् ?
ఎవరు ఎందుకొరకు అరణ్యమునకు వచ్చెను ?
Who for what purpose came to the forest ? And why ?
स. दशरथः वने मुनीनां वृत्तिज्ञानाय अरण्यानी समागच्छत् ।
2. दशरथः कस्य शब्दं शुश्राव ?
దశరథుడు దేనియొక్క శబ్దము విన్నాడు ?
What sound did Dasaratha listen to ?
स. दशरथः जलेन पूर्यमाणस्य कुम्भस्य शब्दं शुश्राव ।
3. श्रवणकुमारस्य पिता दशरथं किमिति शशाप ?
శ్రవణ కుమారుని తండ్రి,దశరథుని ఏమని శపించాడు ?
What was the curse that Sravana kumar’s father
made against the king Dasaratha ?
स. "राजन्! त्वम् अपि ममैव पुत्रशोकेन कालं करिष्यसि" इति शशाप |
६. महान् जीवशास्रघ्नो जगदीशचन्द्रबोसः
1. जगदीशः कान् कान् गृहीत्वा परिशीलयति स्म ?
జగధీశుడు వేటిని స్వీకరించి పరిశీలించు చుండెను ?
By collecting what, was Jagadessha conducting his research ?
स.जगदीशः विविधान् कीटान्, कृमीन् गृहीत्वा परिशीलयति स्म |
2. जगदीशः कस्मात् मनः अधात् ?
జగధీశుడు దేనియందు మనస్సు లగ్నము చేసెను ?
On what, had jagadeesha concentrated his mind?
स. जगदीशः (स्वस्यप्रीतिपात्रे) जीवभौतिकशास्त्रे मनः अधात् ।
3. कयोः मध्ये गाढः सम्बन्धः अस्तीति जगदीशः विश्वसिति स्म |
వేటి మధ్య గట్టి సంబంధము ఉన్నది అని జగదీశుడు నమ్ముచుండెను ?
What are the sciences, believed to be interrelated, by jagadeesha ?
स. सजीव निर्जीव पदार्थयोः मध्ये गाढः सम्बन्धः अस्तीति जगदीशः विश्वसिति स्म ।
IX. POETRY ONE MARK ANSWERS - 5 x 1 = 5 M
9. भतृंहरिसुभाषितानि
1. तरवः कैः नम्राः भवन्ति ?
చెట్లు వేటి చేత వంగి ఉన్నవి ?
With which do the trees bend down ?
स. तरवः फलोद्गमैः नम्राः भवन्ति ।
2. कः पशुः भवति ?
ఎవడు పశువు అగుచున్నాడు.
Who would become the best ?
स. विद्याविहीनः पशुः भवति ।
3. खलसज्जनानां मैत्री का इव भवति ?
చెడ్డవారు మరియు మంచివారి యొక్క స్నేహము దేని వలె ఉంటుంది ?
What would the friendship of people, good and bad, look like ?
स. खलसज्जनानां मैत्री दिनस्य पूर्वार्ध परार्धं बिन्ना छाया इव भवति ।
२. रामो विग्रहवान् धर्मः
1. गुहः कः ?
గుహుడు ఎవరు?
Who was Guha ?
स. गृहः निषादाधिपतिः ।
2. रामः कस्य शासनात् चित्रकूटे न्यवसत् ?
రాముడు ఎవరి యొక్క ఆదేశము వలన చిత్రకూటము నందు నివసించెను ?
By whose instruction did Rama live in Chitrakuta ?
स. रामः भरद्वाजस्य शासनात् चित्रकूटे न्यवसत् ।
3. भरतः कुत्र राज्यमकरोत् ?
భరతుడు ఎక్కడ నుండి రాజ్యమును పరిపాలించెను ?
From where did Bharatha rule the kingdom ?
स. भरतः नन्दिग्रामे राज्यमकरोत् ।
३. लक्ष्यशुद्धिः
1. सलिले अवगाड द्रोणं कः जग्राह ?
నీటిలో మునిగిన ద్రోణుని ఎవరు పట్టుకొనెను ?
Who took hold of Drona, drowned in water ?
स. सलिले अवगाढं द्रोणं मकरः जग्राह ।
2. गुरु: पार्थाय किं नामकम् अघं ददौ ?
గురువు పార్ధునకు(అర్జునుడికి) ఏ పేరు గల అస్త్రమును ఇచ్చిరి ?
Give the name of astra given to Partha (Arjuna) by his master ?
स. गुरूः पार्थाय बह्मशिरः नामकम् अस्रं ददौ ।
3. ब्रह्मशिरः नाम अस्त्रं लोकेषु कीदृशं निगद्यते ?
బ్రహ్మశిరము అను పేరు గల అస్త్రము లోకములలో ఎట్లు చెప్పబడుచున్నది ?
How is the astra named Brahmasira being acclaimed in the word ?
स. ब्रह्मशिरः नाम अस्त्रं लोकेषु असामान्यं निगद्यते ।
४. श्रीकृष्णस्य गुरुदक्षिणा
1. कृष्णबलरामौ गर्गात् किम् आतिष्ठताम् ?
కృష్ణబలరాములు గర్గుని నుండి ఏమి పొందిరి?
What did Krishna and Balarama get from their master ?
स. कृष्णबलरामौ गर्गात् गायत्रं व्रतं अतिष्ठताम् |
2. यमस्य दयिता पुरी का ?
యమునికి ఇష్టమైన నగరము ఏది ?
Whose great qualities are being praised in the village even to date ?
स. यमस्य दयिता पुरी संयमनी, ।
3. यदूत्तमौ को ?
యదు వంశము నందు గొప్పవారు ఎవరు ?
Who was great in the Yadu clan ?
स. यदूत्तमौ कृष्णबलरामौ |
५. गानपरीक्षा
1. सुरगायनौ कौ ?
దేవ గాయకులు ఎవరు ?
Who were the divine singers ?
स. सुरगायनौ नारदतुम्बुरौ ।
2. तुम्बुर! मे नारदः पुत्रः इति कः अवोचत् ?
" తుంబురా ! నారదుడు నా కుమారుడు " అని ఎవరు చెప్పిరి ?
“ O Tumbura! Narada is my son, “who told this ?
स. तुम्बुर! मे नारदः पुत्रः इति विधाता अवोचत् ।
3. मुनिद्वन्द्वं कीदृशम् आञ्जनेयम् ऐक्षिष्ट ?
మునులు ఇరువురు ఎటువంటి ఆంజనేయుడిని చూచిరి ?
What kind of Anjaneya did the sages see?
स. मुनिद्वन्द्वं तपोनिष्टं आञ्जनेयम् ऐक्षिष्ट |
६. मातृगीतम्
1. का स्वल्पे जीवितकाले अनल्पं पुण्यमार्जितवती ?
ఎవరు కొద్దిపాటి జీవితకాలంలో గొప్ప పుణ్యమును సంపాదించిరి ?
Who acquired holiness in a short span of life ?
स.माता स्वल्पे जीवितकाले अनल्पं पुण्यमार्जितवती ।
2. अद्यापि ग्रामे कस्याः सुगुणकीर्तनं विदधते ?
ఈ రోజు వరకు కూడా గ్రామములో ఎవరి యొక్క మంచి గుణములను కీర్తించుట జరుగుచున్నది ?
Whose great qualities are being praised in the village even to date ?
स. अद्यापि ग्रामे जनन्याः सुगुणकीर्तनं विदधते ।
3. प्राणिनां परं सुखदा का ?
ప్రాణులకు గొప్ప సుఖమును ఇచ్చువారు ఎవరు ?
Who can give happiness to the living beings ?
स. प्राणिनां परं सुखदा जननी ।
X. PROSE ONE MARK ANSWERS - 5 x 1 = 5 M
१. दयालुः दानशीलः नागार्जुनः
1. चिरायुभूपतेः मन्त्री कः ?
చిరాయువు అనే రాజు యొక్క మంత్రి ఎవరు ?
Who was the minister of Chirayu ?
स. चिरायुभूपतेः मन्त्री नागार्जुनः ।
2. कः राजानम् आत्मानं च विजरो चिरजीविनो अकरोत् ?
రాజుకు మరియు తనకు ముసలితనము లేకుండునట్లు చాలా కాలము జీవించునట్లు ఎవరు చేసిరి ?
Who made the king and himself live long getting rid of old age ?
स. नागार्जुनः राजानम् आत्मानं च विजरौ चिरजीविनौ अकरत् ।
3. चिरायुः कं यौवराज्ये अभिषिक्तवान् ?
చిరాయువు అనే రాజు ఎవరిని యువరాజుగా అభిషిక్తుడను చేసెను ?
Whom did king Chirayu crown ?
स. चिरायुः जीवहरं यौवराज्ये अभिषिक्तवान् |
२. वीरवनिता कीर्तिंसेना
1. पाटलीपुत्रं नाम नगरं कुत्र अस्ति ?
పాటలీపుత్రము అనే నగరము ఎక్కడ ఉన్నది ?
Where was the city Pataliputra ?
स. पाटलीपुत्रं नाम नगरं मगधराज्ये अस्ति ।
2. धनपालितः कीर्तिसेनां कस्मै ददौ ?
ధనపాలితుడు కీర్తిసేనను ఎవరికి ఇచ్చెను ?
To whom did Dhanapala give Keerthisena ?
स. धनपालितः कीर्तिसेनां देवसेनाय ददौ ।
3. मां श्वश्रर्निरन्तरं भर्यिष्यत इति कस्याः उक्तिः ?
నన్ను అత్తగారు ఎల్లప్పుడు నిందించెదరుఅనునది ఎవరి యొక్క మాట ?
“ My mother-in-law always blames me “ whose words are these ?
स. मां श्वशरूर्निरन्तरं भयिष्यत इति कीर्तिसेनायाः उक्तिः ।
३. टिट्टिभदम्पतीकथा
1. वैनतेयः कः ?
వైనతేయుడు ఎవరు ?
Who was Vainateya ?
स. वैनतेयः गरुडः ।
2. पूर्णिमादिने का चरति ?
పూర్ణిమ రోజున ఏమి జరుగుతుంది ?
What happens on the full moon day ?
स. पूर्णिमादिने समुद्रवेला चरति |
3. कः दुर्जयः ?
ఓడించుటకు సాధ్యంకాని వాడు ఎవడు ?
Who was the one impossible to defeat ?
स. बहूनां असाराणां समवायः दुर्जयः ।
४. शरणागतरक्षणम्
1. श्येनः कम् अन्वधावत् ?
గ్రద్ద ఎవరిని వెంబడించింది ?
Whom did the eagle chase ?
स. श्येनः कपोतम् अन्वधावत् |
2. विहगोत्तमः कः ?
విహాగోత్తముడు (పక్షులలో గొప్పవాడు) ఎవరు ?
Who was great among the birds ?
स. विहगोत्तमः श्येनः ।
3. नभस्तः का पपात ?
ఆకాశము నుండి ఏమి కురిసినది ( పడినది)?
What had fallen from the sky ?
स. नभस्तः पुष्पवृष्टिः पपात |
५. पितृसेवापरः श्रवणकुमारः
1. सरयूतीरवर्तनीम् अरण्यानीं कः जगाम ?
సరయూనదీ తీరములోని అరణ్యమునకు ఎవరు వెళ్ళిరి ?
Who went to the forest lying on the bank of the river Sarayu ?
स.सरयूतीरवर्तनीम् अरण्यानी दशरथः जगाम |
2. दशरथस्य इषुणा कः हतः?
దశరథుని యొక్క బాణము చేత ఎవరు చంపబడ్డారు ?
Who was killed by Dasaratha’s arrow ?
स. दशरथस्य इषुणा श्रवणकुमारः हतः ।
3. श्रवणकुमारः कयोः कृते जलम् आददाति स्म ?
శ్రవణ కుమారుడు ఎవరి కొరకు నీటిని తీసుకొనచుండెను ?
For Whom did Sravana Kumara take water ?
स. श्रवणकुमारः पित्रोः कृते जलम् आददाति |
६. महान् जीवशास्त्रज्ञो जगदीशचन्द्रबोसः
1. जगदीशः किं शास्रं प्रति आकृष्टः अभवत् ?
జగదీశుడు ఏ శాస్త్రము పట్ల ఆకర్షితుడయ్యాడు ?
By which branch of science did Jagadeesh get attracted ?
स. जगदीशः जीवभौतिक शास्त्रं प्रति आकृष्टः अभवत् ।
2. मासत्रयं इग्लण्डदेशे वसन् जगदीशः कं समागतवान् ?
మూడు నెలల పాటు ఇంగ్లాండ్ దేశంలో నివసించుచూ జగదీశుడు ఎవరిని కలుసుకొనెను ?
Whom did Jagadeesh meet while living in England for 3 months ?
स. मासत्रयं इग्लण्डदेशे वसन् जगदीशः मार्खोनीमहोदयं समागतवान् ।
3. करस्कोग्राफः नामकं यन्त्रं कः निर्मितवान् ?
క్రెస్కోగ్రాఫ్ అను పేరు గల యంత్రమును ఎవరు తయారు చేశారు ?
Who made the instrument Crescograph ?
स. क्रस्कोग्राफः नामकं यन्त्रं जगदीशचन्द्रबोसः निर्मितवान् |
XI. COMPREHENSION PASSAGES - 5 x 1 = 5 M
संवित्परीक्षा
1. गतानुगतिको लोकः
पुरा कश्चन सन्यासी स्वेन आर्जितं धनम् एकस्मिन् ताम्रभाजने निक्षिप्य अरक्षत् । सः एकदा मकरसडक्रान्तिपर्वदिने पर्वस्नानार्दम् नदीम् अगच्छत् । धनपूर्णं ताम्रघटं कुटीरे त्यक्तु भीतः सः तं गृहीत्यैव अगच्छत्। नद्याः तीरे गर्तं कृत्वा धनघटं तस्मिन् निक्षिप्य गर्थं पूरितवान् । अभिज्ञानार्थ तस्य उपरिसैकतलिङ्गं एकं विन्यस्य स्नानार्थम् अगच्छत् । तं दृष्टा इतरे जनाः तस्मिन् तीर्थे सैकतलिङ्गंस्य पूजा समुदाचारः स्यात् इति अमन्यन्त । अतः ते अपि तथैव अकुर्वन्। स्नात्वा प्रत्यागतः सन्यासी नदीतीरंसैकथालिंगमयंअपश्यत् । तेषां लिङ्गानां मध्ये आत्मना न्यस्तम् अभिज्ञानलिङ्ग ज्ञातुम् असमर्थः निर्विण्णः अभवत् ।
नीति :- गतानुगतिको लोकः न लोकः पारमार्थिकः
1. सन्न्यासी स्वेन आर्जितं धनं कथम् अरक्षत् ?
स. सस्यासी स्वेन आर्जितं धनम् एकस्मिन् ताम्रभाजने निक्षिप्य अरक्षत् ।
2. सन्न्यासी कदा किमर्थं च नदीम् अगच्छत् ?
स. सन्यासी मकरसडक्रान्तिपर्वदिने पर्वस्नानार्थं नदीम् अगच्छत् |
3. नद्याः तीरे सन्न्यासी किम् अकरोत् ?
स. नद्याः तीरे सन्यासी गर्त कृत्वा धनघटं तस्मिन् निक्षिप्य गर्तं पूरितवान् ।
4. इतरे जनाः किमिति अमन्यन्त ?
स. इतरे जनाः तस्मिन् तीर्थ सैकतलिङ्गस्य पूजा समुदाचारः स्यात् इति अमन्यन्त ।
5. अस्याः कथायाः का नीतिः ?
स. गतानुगतिको लोकः न लोकः पारमार्थिकः ।
2. परानुकारी गर्दभः
पुरा कस्यचन वणिजः गृहे एकः वृषभः गर्दभः च आस्ताम् । एकदा सः गर्दभस्य पृष्ठे तूलं, वृषभपृष्ठे लवणगोणीं च निधाय विपणिं प्रति अगच्छत् । मार्गे काचित् नदी आसीत् । तां नदीं तरन् वृषभः भाराक्रान्तः सन् जले अपतत् । प्रवाहेण क्लिन्नं लवणम् अग्रवत् । तेन वृषभस्य भारः न्यूनः अभवत् । वृषभं दृष्ट्वा गर्दभः अपि स्वयं जले अपतत् । जले क्लिन्नस्य तूलस्य भारः द्विगुणः अजायत । वणिक् अपि गर्दभम् अताडयत् ।
नीति :- अविचार्य परानुकरणं सन्तापकारणं भवति ।
1. वणिक् एकदा कुत्र अगच्छत् ?
स.वणिक् विपणिं प्रति अगच्छत् |
2. वृषभः भाराक्रान्तः सन् किम् अकरोत् ?
स. वृषभः भाराक्रान्तः सन् जले अपतत् ।
3. वृषभं दृष्ट्वा गर्दभः किम् अकरोत् ?
स. वृषभं दृष्ट्वागर्दभः अपि स्वयं जले अपतत् |
4. कस्य भारः द्विगुणः अजायत ?
स. तूलस्य भारः द्विगुणः अजायत ।
5. अस्याः कथायाः का नीतिः ?
स. अविचार्य परानुकरणं सन्तापकारणं भवति |
3. लुब्धः कर्षकः
पुरा धारानगर्या कश्चित् कर्षकः एकाम् अद्भुतां कुक्कुटीम् अपालयत्। सा कुक्कुटी प्रतिदिनं एकैकं स्वर्णमयम् अण्डं ददाति स्म । तेन सः कर्षकः अतीव धनवान् अजायत । प्रतिदिनं सुवर्णं प्राप्नुवत: अपि तस्य लोभः अतीव अवर्धत । एकदा सः अचिन्तयत् दिने दिने स्वल्पमात्रस्य सुवर्णस्य प्राप्त्या प्रयोजनं नास्ति । अतः कुक्कुटया: उदरात् सर्वमपि सुवर्णम् एकदैव ग्रहीष्यामि । तथा निश्चित्य कर्षकः कुक्कुटं हत्वा तस्याः उदरम् अपाटयत् । तस्मिन् तु एकम् अण्डम् अपि न आसीत्। कर्षकस्य अतिलोभेन स्वर्णदायिनी कुक्कुटी विनष्टा |
नीति :- अतिललोभात् जनः विनश्यति ।
1. कर्षकः काम् अपालयत् ?
स. कर्षकः एकाम् अद्भुतां कुक्कुटी अपालयत् ।
2. कुक्कुटी प्रतिदिनं किं ददाति स्म ?
स. कुक्कुटी प्रतिदिनं एकैकं स्वर्णमयम् अण्डं ददाति स्म |
3. तथा निश्चित्य कर्षकः किम् अकरोत् ?
स. तथा निश्चित्य कर्षकः कुक्कुटी हत्वा तस्याः उदरम् अपाटयत् ।
4. केन कुक्कुटीविनष्टा ?
स. कर्षकस्य अतिलोभेन स्वर्णदायिनी कुक्कुटी विनष्टा |
5. अस्याः कथायाः का नीतिः ?
स. अतिलोभात् जनः विनश्यति ।
4. बिडालस्य गले घण्टा
एकस्मिन् गृहे बहवः मूषिकाः आसन् । ते गृहे धान्यादीनि सर्वाणि खादित्वा तदगृहस्वामिनः महतीं हानिं अकुर्वन् । तेन विषण्णः गृहस्वामी बिडालम् एकम् आनीतवान् । सः बिडालः च प्रत्यहं मूषिकानां ग्रहणे खादने एव च लग्न: अभवत् । ते च मूषिकाः स्वातेः संक्षयं दृष्टा भीताः तस्य वधोपायं चिन्तयितुं महतीं सभाम् अकुर्वन् । दूरदूरात् आगताः महन्तः मूषिकाः तस्य बिडालस्यवधोपायं अचिन्तयन् । कश्चन मूषिकयुवा असूचयत् बिडालस्य गले एका घण्टा बध्यते चेत् वयं तस्य आगमनं ज्ञात्वा अप्रमत्ताः भवेम इति । तत् श्रुत्वा सर्वे हर्षेण निर्तितुम् आरभन्त । तदा कश्चित् वृद्धमूषिकः अग्रे आगत्य युष्मासु कः बिडालस्य गले घण्टां बद्धुं प्रभविष्यति इति अपृच्छत् । तत् श्रुत्वा सर्वे मूषिकाः निरुत्तराः अजायन्त |
नीति :- जनः निरर्थकानि कार्याणि न कुर्यात् ।
1. बिडालः कस्मिन् लग्न: अभवत् ?
स. बिडालः प्रत्यहं मूषिकानां खादने लग्रः अभवत् ।
2. के बिडालस्य वधोपायम् अचिन्तयन् ?
स. मूषिकाः बिडालस्य वधोपायं अचिन्तयन् |
3. मूषिकयुवा किमिति असूचयत् ?
स. बिडालस्य गले एका घण्टा बध्यते चेत् वयं तस्य आगमनं ज्ञात्वा अप्रमत्ताः
भवेम इति मूषिकयुवा असूचयत् ।
4. वृद्धमूषिकः किमिति अपृच्छत् ?
स. वृद्धमूषिकः बिडालस्य गले घण्टां बद्धुं कः प्रभविष्यति इति अपृच्छत् ।
5. अस्याः कथायाः का नीतिः ?
स. जनः निरर्थकानि कार्याणि न कुर्यात् ।
5. मूर्खस्य नास्त्यौषधम्
पुरा दश मूर्खाः तीर्थयात्रार्थं प्रातिष्ठन् । मार्गे कापि नदी आगता । तां तीर्त्वा तेषां नायकः सर्वे आगताः वा न वा इति ज्ञातुम् आत्मानम् अगणयित्वा अन्यान् अगणयत् । तेन तेषां संख्या नव अजायत । तेन पर्याकुलेषु एकैकः आत्मानं विहाय अवशिष्टान् अगणयन् । इत्थं दशवारं ते नव संख्यामेव अगणयन् । स्वेषु एकः नद्यां निमग्न: इति सम्भाव्य ते मूर्खाः उच्चै: रोदितुम् अरभन्त । कश्चन सन्न्यासी तत्र आगत्य तेषां दुःखस्य कारणं ज्ञात्वा स्वयं तान् अगणयत् । तेन तेषां संख्या दश अजायत । ते च आत्मनां प्रमादं ज्ञात्वा लज्जिताः अभवन् ।
नीति :- सर्वस्य ओषधम् अस्ति । किन्तु मूर्खस्य जौषधं नास्ति |
1. नदीं तीर्त्वा मूर्खाणां नायकः किम् अकरोत् ?
स.नदीं तीर्त्वा मूर्खाणां नायकः आत्मानम् अगणयित्वा अन्यान् अगणयत् ।
2. मूर्खाः किमिति सम्भाव्य रोदितुम् आरभन्त ?
स. स्वेषु एकः नद्यां निमग्न: इति सम्भाव्य मूर्खाः उच्चै: रोदितुम् आरभन्त ।
3.सन्न्यासी तत्र आगत्य किम् अकरोत् ?
स. सन्यासी तत्र आगत्य तेषां दुःखस्य कारणं ज्ञात्वा स्वयं तान् अगणयत् ।
4. ते कं ज्ञात्वा लञ्जिताः अभवन् ?
स. ते च आत्मनां प्रमादं ज्ञात्वा लज्जिता: अभवन् ।
5. अस्याः कथायाः का नीतिः ?
स. सर्वस्य औषधम् अस्ति | किन्तु मूर्खस्य औषधं नास्ति |
6. हितोपदेशो मूर्खाय
गोदावरीतीरे महान् वटवृक्षः आसीत् । तस्मिन् बहवः शुकाः नीडानि निर्माय वसन्ति स्म। एकदा महती वृष्टिः आसीत् । तदा केचन मर्कटाः आपादमस्तकं क्लिन्नाः तं वृक्षम् आश्रयन्त। तान् दृष्टवा जातानुकम्पाः शुकाः भोः युष्माकं मनुष्याणाम् इव पाणिपादम् अस्ति खलु । तत् किं यूयं कुलायानि न निर्माय ? अस्मान् पश्यत। नीडवन्तः वयं वर्षासु अपि सुखेन जीवामः इति अवदन् । तत् श्रुत्वा मर्कटाः शुकाः आत्मनः उपहसन्ति इति अमन्यन्त । ततः कृद्धाः ते शुकानां कुलायानि सर्वाणि उच्छिद्य अधः पातयामासुः ।
नीति :- मूर्खाणां हितोपदेशः अपि प्रकोपाय भवति न तु शान्तये ।
1. वटवृक्षे शुकाः कथं वसन्ति स्म ?
स. वटवृक्षे वहवः शुकाः नीडानि निर्माय वसन्ति स्म |
2. मर्कटाः कथम्भूताः वटवृक्षम् आश्चयन्त ?
स. मर्कटाः आपादमस्तकं क्लिन्नाः वटवृक्षम् आश्रयन्त ।
3. मर्कटाः किमिति अमन्यन्त ?
स. मर्कटाः शुकाः आत्मनः उपहसन्ति इति अमन्यन्त ।
4. कृद्धाः मर्कटाः किम् अकुर्वन् ?
स. कृद्धाः मर्कटाः शुकानां कुलायानि सर्वाणि उच्छिद्य अधः प्रातयामासुः ।
5. अस्याः कथायाः का नीतिः ?
स. मूर्खाणां हितोपदेशः अपि प्रकोपाय भवति न तु शान्तये ।
व्याकरणविभागः XII & XIII. SANDHI 4 x 2 = 8 M
सन्धय:
१. सवर्णदीर्घसन्धिः
अ + अ = आ शुभ + अङ्ग: = शुभाङ्ग:
अ + आ = आ गज + आननः = गजाननः
आ + अ = आ विद्या + अर्थी = विद्यार्थी
आ + आ = आ विद्या + आलयः = विद्यालयः
इ + इ = ई कवि + इन्द्रः = कवीन्द्रः
इ + ई = ई कपि + ईश्वरः = कपीश्वरः
ई + इ = ई शशी + इव = शशीव
ई + ई = ई वाणी + ईशः = वाणीशः
उ + उ = ऊ गुरु + उपदेशः = गुरूपदेशः
उ + ऊ = ऊ साधु + ऊचु: = साधूचुः
ऊ + ऊ = ऊ वधू + उक्तिः = वधूक्तिः
ऊ + ऊ = ऊ वधू + ऊहः = वधुह:
ऋ + ऋ = क्र धातु + ऋणम् = धातृणम्
२. गुणसन्धिः
अ + इ = ए नर + इन्द्रः = नरेन्द्रः
अ + ई = ए परम + ईशः = परमेशः
आ + इ = ए गङ्गा + इति = गङ्गेति (गंगेति)
आ + ई = ए यथा + ईप्सितम् = यथेप्सितम्
आ + ई = ए माता + ईदृशी = मातेदृशी
अ + उ = ओ गुण + उत्तमः = गुणोत्तमः
आ + ऊ = ओ मम + ऊहः = ममोहः
आ + उ = ओ महा + उत्सवः = महोत्सवः
आ + ऊ = ओ गङ्गा + ऊर्मिः = गङ्गोर्मि:
अ + ऋ = अर् राज + ऋषिः = राजर्षिः
अ + ऋ = अर् वसन्त + ऋतु: = वसन्तर्तुः
आ + ऋ = अर् महा + ऋषभः = महर्षभः
अ + लृ = जल् तव + लृकारः = तवल्कारः
वृद्धिसन्धिः
अ + ए = ऐ पम + एव = ममैव
आ + ए = ऐ तथा + एव = तथैव
अ + ऐ = ऐ परम + रेश्वर्यम् = परमैश्वर्यम्
आ + ऐ = ऐ महा + ऐक्यता = महैक्यता
आ + ओ = औ दिवा + ओकसः = दिवौकसः
अ + ओ = औ नव + ओषधम् = नवौषधम्
आ + औ = औ महा + ओषधिः = महौषधिः
यणादेशसन्धिः
इ + अ = य प्रति + अहम् = प्रत्यहम्
इ + अ = य इति + अन्वयः = इत्यन्वयः
इ + आ = या प्रति + आगमनम् = प्रत्यागमनम्
इ + आ = या अभि + आगतः = अभ्यागतः
इ + उ = य प्रति + उपकारः = प्रत्युपकारः
इ + उ = य अभि + उन्नतिः = अभ्युन्नति:
ई + ए = ये यदि + एवम् = यद्येवम्
ई + अ = य गौरी + अनुरागः = गौर्यनुरागः
ई + अ = य देवी + उवाच = देव्युवाच
इ + ए = ये वाणी + एका = वाण्येका
उ + अ = व अनु + अगच्छत् = अन्वगच्छत्
उ + अ = वा सु + आगतम् = स्वागतम्
उ + अ = वि साधु + इति = साध्विति
उ + ई = वी अनु + ईक्षणम् = अन्वीक्षणम्
उ + ए = वे ननु + एषः = नन्वेषः
ऋ + अ = र धातु + अंशः = धात्रंश:
ऋ + आ = रा मातु + आज्ञा = मात्राज्ञा
५. अयवायावसन्धिः
ए + ए = अये हरे + ए = हरये
ओ + ए = अवे गुरो + ए = गुरवे
ए + अ = आय गै + अकः = गायकः
ओ + अ = आव तौ + अत्र = तावत्र
ओ + इ = आवि वागर्थौ + इव॒ = वगर्थाविव
ओं + इ = आवु पादौ + उपगृह्य = पादावुपगृह्य
ओ + ए = आवे गावौ + एतं = गावावेते
६. पूर्वरूपसन्धिः
ए + अ = एऽ उदरे + अर्भकम् = उदरेऽर्भकम्
ए+ अ = एऽ गते + अपि = गतेऽपि
ए+ ज = एऽ के + अपि = केऽपि
ओ + अ = आऽ गुरो + अव = गुरोऽव
ओ + अ = ओऽ भानो + अत्र = भानोऽत्र
XIV. SABDAS - 2 x 4 = 8
शब्दा:(Noun Forms)
अजन्तपुंलिङ्गशब्दा:
1. अकारान्तः पुंलिङ्गः राम शब्दः (Rama)
एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम् विभक्तिः
रामः रामौ रामाः प्रथमाविभक्तिः
हे राम हे रामौ हे रामाः सम्बोधनप्रथमाविभक्तिः
रामम् रामौ रामान् द्वितीयाविभक्तिः
रामेण रामाभ्याम् रामैः तृतीयाविभक्तिः
रामाय रामाभ्याम् रामेभ्यः चतुर्थीविभक्तिः
रामात् रामाभ्याम् रामेभ्यः पञ्चमीविभक्तिः
रामस्य रामयोः रामाणाम् षष्टीविभक्तिः
रामे रामयोः रामेषु सप्तमीविभक्तिः
2. इकारान्तः पुंलिङ्गः कवि शब्दः (Kavi)
एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम् विभक्तिः
कविः कवी कवयः प्रथमाविभक्तिः
हे कवे हे कवी हे कवयः सम्बोधनप्रथमाविभक्तिः
कविम् कवी कवीन् द्वितीयाविभक्तिः
कविना कविभ्याम् कविभिः तृतीयाविभक्तिः
कवये कविभ्याम् कविभ्यः चतुर्थीविभक्तिः
कवेः कविभ्याम् कविभ्यः पञ्चमीविभक्तिः
कवेः कव्योः कवीनाम् षष्टीविभक्तिः
कवौ कव्योः कविषु सप्तमीविभक्तिः
3. उकारान्तः पुंलिङ्गः भानु शब्दः (Bhanu)
एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम् विभक्तिः
भानुः भान् भानवः प्रथमाविभक्तिः
हे भानो हे भानू हे भानवः सम्बोधनप्रथमाविभक्तिः
भानुम् भान् भानून् द्वितीयाविभक्तिः
भानुना भानुभ्याम् भानुभिः तृतीयाविभक्तिः
भानवे भानुभ्याम् भानुभ्यः चतुर्थीविभक्तिः
भानोः भानुभ्याम् भानुभ्यः पञ्चमीविभक्तिः
भानोः भान्वोः भानूनाम् षष्टीविभक्तिः
भानौ भान्वोः भानुषु सप्तमीविभक्तिः
4. ऋकारान्तः पुंलिङ्गःधातु शब्दः( Datru)
एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम् विभक्तिः
धाता धातारौ धातारः प्रथमाविभक्तिः
हे धातः हे धातारौ हे धातारः सम्बोधनप्रथमाविभक्तिः
धातारम् धातारौ धातन् द्वितीयाविभक्तिः
धात्रा धातृभ्याम् धातृभिः तृतीयाविभक्तिः
धात्रे धातुभ्याम् धातुभ्यः चतुर्थीविभक्तिः
धातुः धातृभ्याम् धातुभ्यः पञ्चमीविभक्तिः
धातुः धात्रोः धातृणाम् षष्टीविभक्तिः
धातरि धात्रोः धातृषु सप्तमीविभक्तिः
5.ओकारन्तः पुंलिङ्गः गो शब्दः (Go)
एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम् विभक्तिः
गौः गावौ गावः प्रथमाविभक्तिः
हे गौः हे गावौ हे गावः सम्बोधनप्रथमाविभक्तिः
गाम् गावौ गाः द्वितीयाविभक्तिः
गवा गोभ्याम् गोभिः तृतीयविभक्तिः
गवे गोभ्याम् गोभ्यः चतुर्थीविभक्तिः
गोः गोभ्याम् गोभ्यः पञ्चमीविभक्तिः
गोः गवोः गवाम् षष्ठीविभक्तिः
गवि गवोः गोषु सप्तमीविभक्तिः
अजन्त स्त्रीलिङ्गशब्दा:
6. आकारान्तः स्त्रीलिङ्ग: सीता शब्दः (Seetha)
एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम् विभक्तिः
सीता सीते सीताः प्रथमाविभक्तिः
हे सीते हे सीते हे सीताः सम्बोधनप्रथमाविभक्तिः
सीताम् सीते सीताः द्वितीयाविभक्तिः
सीतया सीताभ्याम् सीताभिः तृतीयविभक्तिः
सीतायै सीताभ्याम् सीताभ्यः चतुर्थीविभक्तिः
सीतायाः सीताभ्याम् सीताभ्यः पञ्चमीविभक्तिः
सीतायाः सीतयोः सीतानाम् षष्ठीविभक्तिः
सीतायाम् सीतयोः सीतासु सप्तमीविभक्तिः
7. इकारान्तः स्त्रीलिङ्ग: मति शब्दः (Mathi)
एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम् विभक्तिः
मतिः मती मतयः प्रथमाविभक्तिः
हे मते हे मती हे मतयः सम्बोधनप्रथमाविभक्तिः
मतिम् मती मतीः द्वितीयाविभक्तिः
मत्या मतिभ्याम् मतिभिः तृतीयाविभक्तिः
मत्यै,मतये मतिभ्याम् मतिभ्यः चतुर्थीविभक्तिः
मत्याः,मतेः मतिभ्याम् मतिभ्यः पञ्चमीविभक्तिः
मत्याः,मतेः मत्योः मतीनाम् षष्ठीविभक्तिः
मत्याम्, मतौ मत्योः मतिषु सप्तमीविभक्तिः
8. इकारान्तः स्त्रीलिङ्ग: नदी शब्दः (Nadi)
एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम् विभक्तिः
नदी नद्यौ नद्यः प्रथमाविभक्तिः
हे नदि हे नद्यौ हे नद्यः सम्बोधनप्रथमाविभक्तिः
नदीम् नद्यौ नदीः द्वितीयाविभक्तिः
नद्या नदीभ्याम् नदीभिः तृतीयाविभक्तिः
नद्यै नदीभ्याम् नदीभ्यः चतुर्थीविभक्तिः
नद्याः नदीभ्याम् नदीभ्यः पञ्चमीविभक्तिः
नद्याः नद्योः नदीनाम् षष्ठीविभक्तिः
नद्याम् नद्योः नदीषु सप्तमीविभक्तिः
9.ऊकारान्तः स्त्रीलिङ्गः वधू शब्दः (Vadu)
एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम् विभक्तिः
वधूः वध्वौ वध्वः प्रथमाविभक्तिः
हे वधु हे वध्वौ हे वध्वः सम्बोधनप्रथमाविभक्तिः
वधूम् वध्वौ वधूः द्वितीयाविभक्तिः
वध्वा वधूभ्याम् वधूभिः तृतीयाविभक्तिः
वद्वै वधूभ्याम् वधूभ्यः चतुर्थीविभक्तिः
वध्वाः वधूभ्याम् वधूभ्यः पञ्चमीविभक्तिः
वध्वाः वध्वोः वधूनाम् षष्ठीविभक्तिः
वध्वाम् वध्वोः वधूषु सप्तमीविभक्तिः
10. अकारान्तः नपुंसकलिङ्गः वन शब्दः (Vanam)
एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम् विभक्तिः
वनम् वने वनानि प्रथमाविभक्तिः
हे वन हे वने हे वनानि सम्बोधनप्रथमाविभक्तिः
वनम् वने वनानि द्वितीयाविभक्तिः
वनेन वनाभ्याम् वनैः तृतीयाविभक्तिः
वनाय वनाभ्याम् वनेभ्यः चतुर्थीविभक्तिः
वनात् वनाभ्याम् वनेभ्यः पञ्चमीविभक्तिः
वनस्य वनयोः वनानाम् षष्ठीविभक्तिः
वने वनयोः वनेषु सप्तमीविभक्तिः
11. इकारान्तः नपुंसकलिङ्गः वारि शब्दः (Vari)
एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम् विभक्तिः
वारि वारिणी वारीणि प्रथमाविभक्तिः
हे वारे/हे वारि हे वारिणी हे वारीणि सम्बोधनप्रथमाविभक्तिः
वारि वारिणी वारीणि द्वितीयाविभक्तिः
वारिणा वारिभ्याम् वारिभिः तृतीयविभक्तिः
वारिणे वारिभ्याम् वारिभ्यः चतुर्थीविभक्तिः
वारिणः वारिभ्याम् वारिभ्यः पञ्चमीविभक्तिः
वारिणः वारिणोः वारीणाम् षष्ठीविभक्तिः
वारिणि वारिणोः वारिषु सप्तमीविभक्तिः
12.उकारान्तः नपुसकलिङ्गः मधु शब्दः (Madu)
एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम् विभक्तिः
मधु मधुनी मधूनि प्रथमाविभक्तिः
हे मधो।हे मधु हे मधुनी हे मधूनि सम्बोधनप्रथमाविभक्तिः
मधु मधुनी मधूनि द्वितीयविभक्तिः
मधुना मधुभ्याम् मधुभिः तृतीयाविभक्तिः
मधुने मधुभ्याम् मधुभ्यः चतुर्थीविभक्तिः
मधुनः मधुभ्याम् मधुभ्यः पञ्चमीविभक्तिः
मधुनः मधुनोः मधूनाम् षष्ठीविभक्तिः
मधुनि मधुनोः विभक्तिः
सर्वनामशब्दाः (Pronoun Forms)
13. दकारान्तः पुंलिङ्गः तद् शब्दः
एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम् विभक्तिः
सः तौ ते प्रथमाविभक्तिः
तम् तौ तान् द्वितीयविभक्तिः
तेन ताभ्याम् तैः तृतीयाविभक्तिः
तस्मै ताभ्याम् तेभ्यः चतुर्थीविभक्तिः
तस्मात् ताभ्याम् तेभ्यः पञ्चमीविभक्तिः
तस्य तयोः तेषाम् षष्ठीविभक्तिः
तस्मिन् तयोः तेषु सप्तमीविभक्ति:
14. दकारान्तः स्त्रीलिङ्गः तद् शब्दः
एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम् विभक्ति:
सा ते ताः प्रथमाविभक्तिः
ताम् ते ताः द्वितीयाविभक्तिः
तया ताभ्याम् ताभिः तृतीयाविभक्तिः
तस्यै ताभ्याम् ताभ्यः चतुर्थीविभक्तिः
तस्याः ताभ्याम् ताभ्यः पञ्चमीविभक्तिः
तस्याः तयोः तासाम् षष्ठीविभक्तिः
तस्याम् तयोः तासु सप्तमीविभक्तिः
15. दकारान्तः नपुंसकलङ्गः तद् शबदः
एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम् विभक्ति:
तत् ते तानि प्रथमाविभक्तिः
तत् ते तानि द्वितीयाविभक्तिः
तेन ताभ्याम् तैः तृतीयाविभक्तिः
तस्मै ताभ्याम् तेभ्यः चतुर्थीविभक्तिः
तस्मात् ताभ्याम् तेभ्यः पञ्चमीविभक्तिः
तस्य तयोः तेषाम् षष्ठीविभक्तिः
तस्मिन् तयोः तेषु सप्तमीविभक्तिः
16. मकारान्तः पुंलिङ्गः किम् शब्दः
एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम् विभक्ति:
कः कौ के प्रथमाविभक्तिः
कम् कौ कान् द्वितीयाविभक्तिः
केन काभ्याम् कैः तृतीयाविभक्तिः
कस्यै काभ्याम् केभ्यः चतुर्थीविभक्तिः
कस्मात् काभ्याम् केभ्यः पञ्चमीविभक्तिः
कस्य कयोः केषाम् षष्ठीविभक्तिः
कस्मिन् कयोः केषु सप्तमीविभक्तिः
17.मकारान्तः स्त्रीलिङ्गः किम् शब्दः
एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम् विभक्ति:
का के काः प्रथमाविभक्तिः
काम् के काः द्वितीयाविभक्तिः
कया काभ्याम् काभिः तृतीयाविभक्तिः
कस्यै काभ्याम् काभ्यः चतुर्थीविभक्ति:
कस्याः काभ्याम् काभ्यः पञ्चमीविभक्तिः
कस्याः कयो: कासाम् षष्ठीविभक्तिः
कस्याम् कयो: कासु सप्तमीविभक्तिः
18. . मकारान्तः नपुंसकलिङ्गः किम् शब्दः
एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम् विभक्ति:
किम् के कानि प्रथमाविभक्तिः
किम् के कानि द्वितीयाविभक्तिः
केन काभ्याम् कैः तृतीयाविभक्तिः
कस्मै काभ्याम् केभ्यः चतुर्थीविभक्ति:
कस्मात् काभ्याम् केभ्यः पञ्चमीविभक्तिः
कस्य कयो: केषाम् षष्ठीविभक्तिः
कस्मिन् कयो: केषु सप्तमीविभक्तिः
19. दकारान्तः पुंलिङ्गः एतद् शब्दः
एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम् विभक्ति:
एषः एतौ एते प्रथमाविभक्तिः
एतम् । एनम् एतौ, एनौ एतान्, एनान् द्वितीयाविभक्तिः
एतेन । एनेन एताभ्याम् एतैः तृतीयाविभक्तिः
एतस्मै एताभ्याम् एतेभ्यः चतुर्थीविभक्तिः
एतस्मात् एताभ्याम् एतेभ्यः पञ्चमीविभक्तिः
एतस्य एतयोः / एनयोः एतेषाम् षष्ठीविभक्तिः
एतस्मिन् एतयोः / एनयोः एतेषु सप्तमीविभक्तिः
20. दकारान्तः स्त्रीलिङ्गः एतद् शब्दः
एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम् विभक्ति:
एषा एते एताः प्रथमाविभक्तिः
एताम्/एनाम् एते/एने एताः/एनाः द्वितीयाविभक्तिः
एतया/एनया एताभ्याम् एताभिः तृतीयाविभक्तिः
एतस्यै एताभ्याम् एताभ्यः चतुर्थीविभक्तिः
एतस्याः एताभ्याम् एताभ्यः पञ्चमीविभक्तिः
एतस्याः एतयोः/एनयोः एतासाम् षष्टीविभक्तिः
एतस्याम् एतयोः/एनयोः एतासु सप्तमीविभक्तिः
21. दकारान्तः नपुंसक लिङ्गः एतद् शब्दः
एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम् विभक्ति:
एतत् एते एतानि प्रथमाविभक्तिः
एतत्/एनत् एते/एने एतानि/एनानि द्वितीयाविभक्तिः
एतेन/एनेन एताभ्याम् एतैः तृतीयाविभक्तिः
एतस्मै एताभ्याम् एतेभ्यः चतुर्थीविभक्तिः
एतस्मात् एताभ्याम् एतेभ्यः पञ्चमीविभक्तिः
एतस्य एतयोः/एनयोः एतेषाम् षष्टीविभक्तिः
एतस्मिन् एतयोः/एनयोः एतेषु सप्तमीविभक्तिः
22. दकारान्तः त्रिषु लिङ्गेषु सरूपः अस्मद् शब्दः
एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम् विभक्ति:
अहम् आवाम् वयम् प्रथमाविभक्तिः
माम्/मा आवाम्/नौ अस्मान्/नः द्वितीयविभक्तिः
मया आवाभ्याम् अस्माभिः तृतीयाविभक्तिः
मह्यम्/मे आवाभ्यम्/नौ अस्मभ्यं/नः चतुर्थीविभक्तिः
मत् आवाभ्याम् अस्मत् पञ्चमीविभक्तिः
मम/मे आवयोः/नौ अस्माकम्/नः षष्ठीविभक्तिः
मयि आवयोः अस्मासु सप्तमीविभक्तिः
23. दकारान्तः त्रिषु लिङ्गेषु सरूपः युष्मद् शब्दः
एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम् विभक्ति
त्वम् युवाम् यूयम् प्रथमाविभक्तिः
त्वाम्/त्वा युवाम्/वाम् युष्मान्/वः द्वितीयाविभक्तिः
त्वया युवाभ्याम् युष्माभिः तृतीयाविभक्तिः
तुभ्यम्/ते युवाभ्याम्/वाम् युष्मभ्यम्/वः चतुर्थीविभक्तिः
त्वत् युवाभ्याम् युष्मत् पञ्चमीविभक्तिः
तव/ते युवयोः/वाम् युष्माकम्/वः षष्ठीविभक्तिः
त्वयि युवयोः युष्मासु सप्तमीविभक्तिः
XV. CONJUGATIONS (DATHU) 2 x 3 = 6 M
धातुरूपाणि
परस्मै पदिधातवः
भू - सत्तायाम्
वर्तमाने लट् एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम्
प्रथमपुरुषः भवति भवतः भवन्ति
मध्यमपुरुषः भवसि भवथः भवथ
उत्तमपुरुषः भवामि भवावः भवामः
अनद्यतनभ्ते लङ्
प्रथमपुरुषः अभवत् अभवताम् अभवन्
मध्यमपुरुषः अभवः अभवतम् अभवत
उत्तमपुरुषः अभवम् अभवाव अभवाम
विद्यादिषु लोट्
प्रथमपुरुषः भवतु / भवतात् भवताम् भवन्तु
मध्यमपुरुषः भव / भवतात् भवतम् भवत
उत्तमपुरुषः भवानि भवाव भवाम
विधिलिङ्
प्रथमपुरुषः भवेत् भवेताम् भवेयुः
मध्यमपुरुषः भवेः भवेतम् भवेत
उत्तमपुरुषः भवेयम् भवेव भवेम
भविष्यति लृट्
प्रथमपुरुषः भविष्यति भविष्यतः भविष्यन्ति
मध्यमपुरुषः भविष्यसि भवष्यथः भविष्यथ
उत्तमपुरुषः भविष्यामि भविष्यावः भविष्यामः
२. अस् - भुवि
वर्तमाने लट् एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम्
प्रथमपुरुषः अस्ति स्तः सन्ति
मध्यमपुरुषः असि स्थः स्थ
उत्तमपुरुषः अस्मि स्वः स्नः
अनद्यतनभूते लङ्
प्रथमपुरुषः आसीत् आस्ताम् आसन्
मध्यमपुरुषः आसीः आस्तम् आस्त
उत्तमपुरुषः आसम् आस्व आस्म
विध्यादिषु लोट्
प्रथमपुरुषः अस्तु / स्तात् स्ताम् सन्तु
मध्यमपुरुषः एधि / स्तात् स्तम् स्त
उत्तमपुरुषः असानि असाव असाम
विधिलिङ्
प्रथमपुरुषः स्यात् स्याताम् स्युः
मध्यमपुरुषः स्याः स्यातम् स्यात्
उत्तमपुरुषः स्याम् स्याव स्याम
भविष्यति लृट्
प्रथमपुरुषः भविष्यति भविष्यतः भविष्यन्ति
मध्यमपुरुषः भविष्यसि भविष्यथः भविष्यथ
उत्तमपुरुषः भविष्यामि भविष्यावः भविष्यामः
३. पट् - व्यक्तायां वाचि
वर्तमाने लट् एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम्
प्रथमपुरुषः पठति पठत: पठन्ति
मध्यमपुरुषः पठसि पठथ: पठथ
उत्तमपुरुषः पठामि परखवः पठामः
अनद्यतनभ्ते लङ्
प्रथमपुरुषः अपठत् अपठताम् अपठन्
मध्यमपुरुषः अपठ: अपठतम् अपठत
उत्तमपुरुषः अपठम् अपठाव अपठाम
विध्यादिषु लोट्
प्रथमपुरुषः पठ / पठतात् पठताम् पठन्तु
मध्यमपुरुषः पठ / पठतात् पठतम् पठत
उत्तमपुरुषः पठानि पठाव पठाम
विधिलिङ्
प्रथमपुरुषः पठेत् पठेताम् पठेयुः
मध्यमपुरुषः पठेः पठेतम् पठेत
उत्तमपुरुषः पठेयम् पठेव पठेम
भविष्यति लृट्
प्रथमपुरुषः पठिष्यति पठिष्यतः पठिष्यन्ति
मध्यमपुरुषः पठिष्यसि पठिष्यथः पठिष्यथ
उत्तमपुरुषः पठिष्यामि पठिष्यावः पठिष्यामः
४. लिख् - अक्षरविन्यासे
वर्तमाने लट् एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम्
प्रथमपुरुषः लिखति लिखत: लिखन्ति
मध्यमपुरुषः लिखसि लिखथ: लिखथ
उत्तमपुरुषः लिखामि लिखाव: लिखामः
अनद्यतनभूते लङ्
प्रथमपुरुषः अलिखत् अलिखताम् अलिखन्
मध्यमपुरुषः अलिखः अलिखतम् अलिखत
उत्तमपुरुषः अलिखम् अलिखाव अलिखाम
विध्यादिषु लोट्
प्रथमपुरुषः लिखतु / लिखतात् लिखताम् लिखन्तु
मध्यमपुरुषः लिख / लिखतात् लिखतम् लिखत
उत्तमपुरुषः लिखानि लिखाव लिखाम
विधिलिङ्
प्रथमपुरुषः लिखेत् लिखेताम् लिखेयु:
मध्यमपुरुषः लिखे: लिखेतम् लिखेत
उत्तमपुरुषः लिखेयम् लिखेव लिखेम
भविष्यति लृट्
प्रथमपुरुषः लेखिष्यति लेखिष्यतः लेखिष्यन्ति
मध्यमपुरुषः लेखिष्यसि लेखष्यथः लेखिष्यथ
उत्तमपुरुषः लेखिष्यामि लेखिष्यावः लेखिष्यामः
५. गम्ल - गतौ
adam We एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम्
प्रथमपुरुषः गच्छति गच्छतः गच्छन्ति
मध्यमपुरुषः गच्छसि गच्छथः गच्छथ
उत्तमपुरुषः गच्छामि गच्छावः गच्छामः
अनद्यतनभूते लङ्
प्रथमपुरुषः अगच्छत् अगच्छताम् अगच्छन्
मध्यमपुरुषः अगच्छः अगच्छतम् अगच्छत
उत्तमपुरुषः अगच्छम् अगच्छाव अगच्छाम
विध्यादिषु लोट्
प्रथमपुरुषः गच्छतु / गच्छतात् गच्छताम् गच्छन्तु
मध्यमपुरुषः गच्छ / गच्छतात् गच्छतम् गच्छत
उत्तमपुरुषः गच्छानि गच्छाव गच्छाम
विधिलिङ्
प्रथमपुरुषः गच्छेत् गच्छेताम् गच्छेयुः
मध्यमपुरुषः गच्छेः गच्छेतम् गच्छेत
उत्तमपुरुषः गच्छेयम् गच्छेव गच्छेम
भविष्यति लृट्
प्रथमपुरुषः गमिष्यति गमिष्यतः गमिष्यन्ति
मध्यमपुरुषः गमिष्यसि गमिष्यथः गमिष्यथ
उत्तमपुरुषः गमिष्यामि गमिष्यावः गमिष्यामः
६. दा - दाने
वर्तमाने लट् एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम्
प्रथमपुरुषः यच्छति यच्छतः यच्छन्ति
मध्यमपुरुषः यच्छसि यच्छथः यच्छथ
उत्तमपुरुषः यच्छामि यच्छावः यच्छामः
अनद्यतनभ्ते लङ्
प्रथमपुरुषः अयच्छत् अयच्छताम् अयच्छन्
मध्यमपुरुषः अयच्छ: अयच्छतम् अत
उत्तमपुरुषः अयच्छम् अयच्छाव अयच्छाम
विध्यादिषु लोट्
प्रथमपुरुषः यच्छतु / यच्छतात् यच्छताम् यच्छन्तु
मध्यमपुरुषः यच्छ / यच्छतात् यच्छतम् यच्छत
उत्तमपुरुषः यच्छानि यच्छाव यच्छाम
विधिलिङ्
प्रथमपुरुषः यच्छेत् यच्छताम् यच्छेयुः
मध्यमपुरुषः यच्छेः यच्छेतम् यच्छेत
उत्तमपुरुषः यच्छेयम् यच्छेव यच्छेम
भविष्यति लुट्
प्रथमपुरुषः दास्यति दास्यतः दास्यन्ति
मध्यमपुरुषः दास्यसि दास्यथः दास्यथ
उत्तमपुरुषः दास्यामि दास्यावः दास्यामः
७. खाद् - खादने
वर्तमाने लट् एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम्
प्रथमपुरुषः खादति खादतः खादन्ति
मध्यमपुरुषः खादसि खादथः खादथ
उत्तमपुरुषः खादामि खादावः खादामः
अनद्यतनभ्ते लङ्
प्रथमपुरुषः अखादत् अखादताम् अखादन्
मध्यमपुरुषः अखादः अखादतम् अखादत
उत्तमपुरुषः अखादम् अखादाव अखादाम
विध्यादिषु लोट्
प्रथमपुरुषः खादतु / खादतात् खादताम् खादन्तु
मध्यमपुरुषः खाद / खादतात् खादतम् खादत
उत्तमपुरुषः खादानि खादाव खादाम
विधिलिङ्
प्रथमपुरुषः खादेत् खदेताम् खादेयुः
मध्यमपुरुषः खादेः खादेतम् खादेत
उत्तमपुरुषः खादेयम् खादेव खादेम
उत्तमपुरुषः
भविष्यति लृट्
प्रथमपुरुषः खादिष्यति खादिष्यतः खादिष्यन्ति
मध्यमपुरुषः खादिष्यसि खादिष्यथः खादिष्यथ
उत्तमपुरुषः खादिष्यामि खादिष्यावः खादिष्यामः
८. पा-पाने (पिब)
वर्तमाने लट् एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम्
प्रथमपुरुषः पिबति पिबतः पिबन्ति
मध्यमपुरुषः पिबसि पिबथः पिबथ
उत्तमपुरुषः पिबामि पिबावः पिबामः
अनद्यतनभ्ते लङ्
प्रथमपुरुषः अपिबत् अपिबताम् अपिबन्
मध्यमपुरुषः अपिब: अपिबतम् अपिबत
उत्तमपुरुषः अपिबम् अपिबाव अपिबाम
विध्यादिषु लोट्
प्रथमपुरुषः पिबतु / पिवतात् पिबताम् पिबन्तु
मध्यमपुरुषः पिब / पिवतात् पिबतम् पिबत
उत्तमपुरुषः पिबानि पिबाव पिबाम
विधिलिङ्
प्रथमपुरुषः पिबेत् पिबेताम् पिबेयुः
मध्यमपुरुषः पिबे: पिबेतम् पिबेत
उत्तमपुरुषः पिबेयम् पिबेव पिबेम
भविष्यति लृट्
प्रथमपुरुषः पास्यति पास्यतः पास्यन्ति
मध्यमपुरुषः पास्यसि पास्यथः पास्यथ
उत्तमपुरुषः पास्यामि परास्यावः पास्यामः
९. हस् - हसने
वर्तमाने लट् एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम्
प्रथमपुरुषः हसति हसतः हसन्ति
मध्यमपुरुषः हससि हसथः हसथ
उत्तमपुरुषः हसामि हसावः हसामः
अनद्यतनभूते लङ्
प्रथमपुरुषः अहसत् अहसताम् अहसन्
मध्यमपुरुषः अहसः अहसतम् अहसत
उत्तमपुरुषः अहसम् अहसाव अहसाम
विध्यादिषु लोट्
प्रथमपुरुषः हसतु / हसतात् हसताम् हसन्तु
मध्यमपुरुषः हस / हसतात् हसतम् हसत
उत्तमपुरुषः हसानि हसाव हसाम
विधिलिङ्
प्रथमपुरुषः हसेत् हसेताम् हसेयुः
मध्यमपुरुषः हसेः हसेतम् हसेत
उत्तमपुरुषः हसेयम् हसेव हसेम
भविष्यति लृट्
प्रथमपुरुषः हसिष्यति हसिष्यतः हसिष्यन्ति
मध्यमपुरुषः हसिष्यसि हसिष्यथः हसिष्यथ
उत्तमपुरुषः हसिष्यामि हसिष्यावः हसिष्यामः
१०. धाव्-धावने
वर्तमाने लट् एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम्
प्रथमपुरुषः धावति धावतः धावन्ति
मध्यमपुरुषः धावसि धावथः धावथ
उत्तमपुरुषः धावामि धावावः धावामः
अनद्यतनभूते लङ्
प्रथमपुरुषः अधावत् अधावताम् अधावन्
मध्यमपुरुषः अधावः अधावतम् अधावत
उत्तमपुरुषः अधावम् अधावाव अधावाम
विध्यादिषु लोट्
प्रथमपुरुषः धावतु / धावतात् धावताम् धावन्तु
मध्यमपुरुषः धाव / धावतात् धावतम् धावत
उत्तमपुरुषः धावानि धावाव धावाम
विधिलिङ्
प्रथमपुरुषः धावेत् धावेताम् धावेयुः
मध्यमपुरुषः धावेः धावेतम् धावेत
उत्तमपुरुषः धावेयम् धावेव धावेम
भविष्यति लृट्
प्रथमपुरुषः धाविष्यति धाविष्यतः धाविष्यन्ति
मध्यमपुरुषः धाविष्यसि धाविष्यथः धाविष्यथ
उत्तमपुरुषः धाविष्यामि धाविष्यावः धाविष्यामः
११. दृशिर् - प्रेक्षणे
वर्तमाने लट् एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम्
प्रथमपुरुषः पश्यति पश्यतः पश्यन्ति
मध्यमपुरुषः पश्यसि पश्यथः पश्यथ
उत्तमपुरुषः पश्यामि पश्यावः पश्यामः
अनद्यतनभूते लङ्
प्रथमपुरुषः अपश्यत् अपश्यताम् अपश्यन्
मध्यमपुरुषः अपश्यः अपश्यतम् अपश्यत
उत्तमपुरुषः अपश्यम् अपश्याव अपश्याम
विध्यादिषु लोट्
प्रथमपुरुषः पश्यतु । पश्यतात् पश्यताम् पश्यन्तु
मध्यमपुरुषः पश्य / परश्यतात् पश्यतम् पश्यत
उत्तमपुरुषः पश्यानि पश्याव पश्याम
विधिलिङ्
प्रथमपुरुषः पश्येत् पश्येताम् पश्येयुः
मध्यमपुरुषः पश्येः पश्येतम् पश्येत
उत्तमपुरुषः पश्येयम् पश्येव पश्येम
भविष्यति लृट्
प्रथमपुरुषः द्रक्ष्यति द्रक्ष्यतः द्रक्ष्यन्ति
मध्यमपुरुषः द्रक्ष्यसि द्रक्ष्यथः दरक्ष्यथ
उत्तमपुरुषः द्रक्ष्यामि द्रक्ष्यावः द्रक्ष्यामः
१३. कथ् - वाक्यप्रबन्धे
वर्तमाने लट् एकवचनम् द्विवचनम् बहुवचनम्
प्रथमपुरुषः कथयति कथयतः कथयन्ति
मध्यमपुरुषः कथयसि कथयथ: कथयथ
उत्तमपुरुषः कथयामि कथयावः कथयामः
अनद्यतनभ्ते लङ्
प्रथमपुरुषः अकथयत् अकथयताम् अकथयन्
मध्यमपुरुषः अकथयः अकथयतम् अकथयत
उत्तमपुरुषः अकथयम् अकथयाव अकथयाम
विध्यादिषु लोट्
प्रथमपुरुषः कथयतु / कथयतात् कथयताम् कथयन्तु
मध्यमपुरुषः कथय / कथयता त् कथयतम् कथयत
उत्तमपुरुषः कथयानि कथयाव कथयाम
विधिलिङ्
प्रथमपुरुषः कथयेत् कथयेताम् कथयेयुः
मध्यमपुरुषः कथयेः कथयेतम् कथयेत
उत्तमपुरुषः कथयेयम् कथयेव कथयेम
भविष्यति लृट्
प्रथमपुरुषः कथयिष्यति कथयिष्यतः कथयिष्यन्ति
मध्यमपुरुषः कथयिष्यसि कथयिष्यथः कथयिष्यथ
उत्तमपुरुषः कथयिष्यामि कथयिष्यावः कथयिष्यामः
XVI. TRANSLATION SENTENCES - 5 x 1 = 5 M
भाषान्तरे अनुवदत
1. Let your mother be your God.
मातृदेवो भव ।
2. Let your father be your God.
पितृदेवो भव ।
3. Let the teacher be your God.
आचार्यदेवो भव ।
4. Dharma protects when protected.
धर्मों रक्षति रक्षितः ।
5. The tree protects when protected.
वृक्षो रक्षति रक्षितः ।
6. India is the land of work.
भारतदेशः कर्मभूमिः ।
7. Excellence in action is Yoga.
योगः कर्मसु कौशलम् |
8. Speech is the ornament.
वाग्भूषणं भूषणम् |
9. Truth alone wins.
सत्यमेव जयते ।
10. The Universe is one family.
वसुधेक कुटुम्बकम् |
11. Scholars are worshiped everywhere.
विद्वान् सर्वत्र पूज्यते ।
12. Education gives humility.
विद्या ददाति विनयम् ।
13. No Goddess is other than mother.
न मातुः परं दैवतम् |
14. Speak the truth.
सत्यं वद ।
15. Be righteous.
धर्मं चर ।
16. The boy studies Sanskrit.
बालकः संस्कृतं पठति |
17. The student salutes the teacher.
छात्रः गुरु वन्दते ।
18. I am going to college.
अहं कालाशालां गच्छामि ।
19. The warrior protects the country.
सैनिकः देशं रक्षति ।
20. The leader rules the state.
नायकः राष्ट्रं पालयति ।
21. Character is the ultimate ornament.
शीलं परं भुषणम् ।
22. Helping others is the merit.
परोपकारः पुण्याय ।
23. Painting others is the demerit.
पापाय परपीडनम् ।
24. Motherland excels even in heaven.
जन्मभूमिः स्वर्गादपि गरीयसी ।
25. Let all the worlds be safe.
लोकाः समस्ताः सुखिनो भवन्तु ।
INTERMEDIATE - FIRST YEAR
SANSKRIT, PAPER-I
MODEL PAPER- 1
Note: (i) All questions should be attempted.
(ii) Question Nos. 1,2 & 3 should be answered in the medium of instruction
of the candidate.
(iii) The remaining questions should be answered in Sanskrit (Devanagari
Script) only.
(iv) The bits in a question should be attempted together.
1. एकं श्लोकं पूरयित्वा तस्य भावं लिखत । 1 x 6 = 6 M
1) परिवर्तिनि ------------------------- समुन्नतिम् |
2) छिन्नेSपि -------------------------- लोके |
2. एकं निबन्धप्रश्रं समाधत्त । 1 x 6 = 6 M
1) रामः कः ? सः किमर्थ चित्रकूटम् अगच्छत् ? तच्र किमभवत् ?
2) नारदतुम्बुरौ उभयोः तारतम्यं कथं ज्ञातवन्तौ ?
3. एकं निबन्धप्रश्रं समाधत्त । 1 x 6 = 6 M
1) दयालुः नागार्जुनस्य दानशीलताम् उपवर्णयत ।
2) पितूसेवापरः श्रवणकुमारः इति पाट्यांसस्य सारं लिखत ।
4. चतुर्णा प्रश्नानां समाधानानि लिखत । 4 x 2 = 8 M
1) वणिजः पत्नी का? तयो: पुत्रस्य नाम किम् ?
2) हीरालालस्य माता कति रोटिकाः निर्मितवती ?
3) पेटिका कैः पूरिता आसीत् ?
4) राजा सुकृतशर्मा एकदा किम् अचिन्तयत् ?
5) संजीवः कुत्र निवसति ? विद्यालयं च सः कथमागच्छति ?
6) अब्दुल् कलामः कैः पुरस्कारः सम्मानितः ।
7) कुण्डिनपत्तने धनपालकः नाम श्रेष्ठी किं करोति ।
8) राजा सुकृतशर्मा प्रासादः कैः, अलक शर्मा प्रासादः कैः अलंकृतः ?
5. द्वयोः ससन्दर्भं व्याख्यानं लिखत । 2 X 3 = 6 M
1) शिरः पश्यामि भासस्य न गात्रम्
2) पूर्वं दत्तवरा देवी वरमेनमयाचत ।
3) ज्ञातं ते खलु मुख्योऽयं भक्तेषु मम नारदः ।
4) सिन्धूर्विदित्वार्हणमाहरत्तयोः |
6. द्वयोः ससन्दर्भं व्याख्यानं लिखत । 2 X 3 = 6 M
1) अस्मत् तृप्तये स राजा तूर्णं परचत्वं यातु ।
2) किं त्वं साम्प्रतं प्रजापतिं जेतुमुद्यतः ?
3) राजन्! श्रवणोऽस्मि नाम्ना ।
4) राजन्! बुभुक्षा मामत्यन्तं पीडयति ।
7. द्वौ प्रश्नौ समाधत्त । 2 X 3 = 6 M
1) कस्य जिह्वा धन्या ?
2) किं कुर्वन् पुत्रः भवति ?
3) कृष्णबलरामौ कम् उपजग्मतुः ?
4) पार्थः द्रोणं किमिति अभ्यभाषत ?
8. द्वौ प्रश्नौ समाधत्त । 2 X 3 = 6 M
1) मन्त्री नागार्जुनः कीदशः?
2) जगदीशः कस्मात् मनः अधात् ?
3) भगवता समुद्रः किमिति अभिहितः ?
4) राजा विहगोत्तमं श्येनं किमिति अब्रवीत् ?
9. एकेन वाक्येन समाधत्त । 5 X 1 = 5 M
1) तरवः कैः नम्राः भवन्ति ?
2) सलिले अवगाढं द्रोणं कः जग्राह ?
3) भरतः कुत्र राज्यमकरोत् ?
4) का स्वल्पे जीवितकाले अनल्पं पुण्यमार्जितवती?
5) मुनिद्वन्दं कीदृशम् आञ्नेयम् पेक्षिष्ट ?
10. एकेन वाक्येन समाधत्त । 5 x 1 = 5 M
1) पूर्णिमादिने का चरति ?
2) जगदीशः किं शास्त्रं प्रति आकृष्टः अभवत् ?
3) चिरायुभूपतेः मन्त्री कः ?
4) वैनतेय क: ?
5) नभस्तः का पपात ?
11.संवित्परीक्षा 5 x 1 = 5 M
पुरा कश्चन सन्यासी स्वेन आर्जितं धनम् एकस्मिन् ताम्रभाजने निक्षिप्य अरक्षत् । सः एकदा
मकरसङ्क्रान्तिपर्वदिने पर्वस्नानार्थं नदीम् अगच्छत् । धनपूर्ण ताप्रघटं कुटीरे त्यक्तं भीतः सः तं गृहीत्वैव
अगच्छत्। नद्याः तीरे गर्तं कृत्वा धनघटं तस्मिन् निक्षिप्य गर्त पूरितवान् । अभिज्ञानार्थं तस्य उपरि
सैकतलिङ्कम् एकं विन्यस्य स्नानार्थम् अगच्छत् । तं ष्ट्रा इतरे जनाः तस्मिन् तीर्थं सैकतलिङ्कस्य पूजा
समुदाचारः स्यात् इति अमन्यन्त । अतः ते अपि तधैव अकुर्वन्। स्नात्वा प्रत्यागतः सघ्र्यासी नदीतीरं
सैकतलिङ्मयम् अपश्यत् । तेषां लिङ्कानां मध्ये आत्मना न्यस्तम् अभिन्ञानलिङ ज्ञातुम् असमर्थः निर्विण्णः
अभवत् |
नीति :- गतानुगतिको लोकः न लोकः पारमार्थिकः ।
1) सन्न्यासी स्वेन आर्जितं धनं कथम् अरक्षत् ?
2) सन्यासी कदा किमर्थं च नदीम् अगच्छत् ?
3) नद्याः तीरे सन्यासी किम् अकरोत् ?
4) इतरे जनाः किमिति अमन्यन्त ?
5) अस्याः कथायाः का नीतिः ?
12. चत्वारि सन्धिनामनिदेशपूर्वकं विघटयत । 4 x 2 = 8 M
1) रामालयः 2) गुणोत्तमः 3) परमैश्चर्यम् 4) अभ्यागतः
5) वागर्थाविव 6) उदरेऽर्भकम् 7) शशीव 8) यथेप्सितम्
13. चत्वारि सन्धिनामनिदंशपूर्वकं सन्धत्त । 4 x 2 = 8 M
1) भानु + उदयः 2) परम + ईशः 3) दिव + भकसः 4) अनु + अगच्छत्
5) पादौ + उपगृह्य 6) के + अपि 7) अनु + ईक्षणम् 8) तथा + एव
14. व्दयोः शब्दौ अन्त-लिङ्ग-विभक्ति-वचननिशपूर्वकं सम्पूर्णतया लिखत । 2 X 4 = 8 M
1) राम 2) नदी 3) युष्मद्
15.व्दयोः धात्वोः निर्दिष्टानि लकारखूपाणि लिखत । 2 x 3 = 6 M
1) अगच्छत् 2) पश्येत् 3) वन्देताम् 4) हसति
16. संस्कृतभाषया अनुवदत । 5 x 1 = 5 M
1) Education gives humility.
2) Character is the ultimate ornament.
3) Let the teacher be your God.
4) Truth alone wins.
5) Scholar is worshiped everywhere.
INTERMEDIATE - FIRST YEAR
SANSKRIT, PAPER-I
MODEL PAPER-2
Note: (i) All questions should be attempted.
(ii) Question Nos. 1,2 & 3 should be answered in the medium of instruction
of the candidate.
(iii) The remaining questions should be answered in Sanskrit (Devanagari
Script) only.
(iv) The bits in a question should be attempted together.
1. एकं श्लोकं पूरयित्वा तस्य भावं लिखत । 1 x 6 = 6 M
1) अज्ञः -------------------------- रञ्जयति ॥
2) सिंहः -------------------------- हेतुः|
2. एकं निबन्धप्रश्रं समाधत्त | 1 x 6 = 6 M
1) रामः कः ? सः किमर्थं चित्रकूटम् अगच्छत् ? तत्र किमभवत् ?
2) कृष्णवलरामयोः विद्याभ्यासं, ताभ्यां दत्तां गुरुदक्षिणां च वर्णयत ।
3. एकं निबन्धप्रश्रं समाधत्त | 1 x 6 = 6 M
1) दयालु : नागार्जुनस्य दानशीलताम् उपवर्णयत ।
2) पितृसेवापरः श्रवणकुमारः इति पाट्यांसस्य सारं लिखत ।
4. चतुर्णा प्रश्नानां समाधानानि लिखत । 4 x 2 = 8 M
1) वणिक् किं कृत्वा सुखी भवति ?
2) हीरालालस्य माता कति रौटिकाः निर्मितवती ?
3) एकदा नीलाम्बा कां दृष्टवती ?
4) राजा सुकृतशर्मा एकदा किम् अचिन्तयत् ?
5) संजीवः कुत्र निवसति ? विद्यालयं च सः कथमागच्छति ?
6) अब्दुल् कलामः कैः पुरस्कारः सम्मानितः ।
7) हीरालाले परिवर्तने आगते सः किमकरोत् ?
8) अब्दुल् कलामः छात्राणां मनः विकासयितुं कं कं अशिक्षयत् ?
5. द्वयोः ससन्दर्भं व्याख्यानं लिखत । 2 X 3 = 6 M
1) पूर्व दत्तवरा देवी वरमेनमयाचत ।
2) त्वयेदानीं प्रहर्तव्यं एतद्क्ष्यं निशम्यताम् |
3) सिन्धर्विदित्वार्हणमाहरतयोः ।
4) ततो विहाय मां गत्वा वैकुण्टं पृच्छन्तं युवाम् ।
6. द्वयोः ससन्दर्भं व्याख्यानं लिखत । 2 X 3 = 6 M
1) किं त्वं साम्प्रतं प्रजापतिं जेतुमुद्यतः ?
2) अस्मत् तृप्तये स राजा तूर्णं पंचत्वं यातु ।
3) राजन्! बुभुक्षा मामत्यन्तं पीडयति ।
4) राजन्! श्रवणोऽस्मि नाम्ना |
7. द्वौ प्रश्नौ समाधत्त । 2 X 3 = 6 M
1) मौनं केषां कुत्र च विभूषणम् ?
2) अङ्धिरसां वरः द्रोणः पूर्वं युधिष्ठिरं किमुवाच ?
3) मनसः रसायनानि कानि ?
4) नारद तुम्बुरौ परस्परं निन्दन्तौ किं अकुरुताम् ?
8. द्वौ प्रश्नौ समाधत्त । 2 X 3 = 6 M
1) वणिजो धनपालितस्य का बभूव ?
2) टिट्टिभदम्पती कुत्र प्रतिवसति स्म ?
3) राजा विहगोत्तमं श्येनं किमिति अब्रवीत् ?
4) जगदीशः कान् गृहीत्वा परिशीलयति स्म ?
9. एकेन वाक्येन समाधत्त । 5 x 1 = 5 M
1) तरवः कैः नम्राः भवन्ति ?
2) गुहः कः ?
3) सलिले अवगाढं द्रौणं क: जग्राह ?
4) कुष्णबलरामौ गर्गात् किम् आतिष्ठताम् ?
5) सुरगायनौ कौ ?
10. एकेन वाक्येन समाधत्त । 5 x 1 = 5 M
1) चिरायुभूपतेः मन्त्री कः ?
2) पाटलीपुत्रं नाम नगरं कुत्र अस्ति ?
3) वैनतेयः कः ?
4) श्येनः कम् अन्वधावत् ?
5) सरयूतीरवर्तनीम् अरण्यानी कः जगाम ?
11. संवित्परीक्षा 5 x 1 = 5 M
पुरा कस्यचन वणिजः गृहे एकः वृषभः च आस्ताम् । एकदा गर्दभस्य पृष्ठे तूलं, वृषभपृष्ठे
लवणगोणीं च निधाय विपणिं प्रति अगच्छत्। मार्गे काचित् नदी आसीत् । तां नदीं तरन्
वृषभः भाराक्रान्तः सन् जले अपतत्। प्रवाहेण क्लिन्नं लवणं अद्रवत्। तेन वृषभस्य भारः न्यूनः
अभवत्। वृषभं दृष्ट्वा गर्दभः अपि स्वयम जले अपतत्। जले क्लिन्नस्य तूलस्य भारः व्दिगुणः
अजायत। वणिक् अपि गर्दभम् अताडयत् |
नीति :- अविचार्य परानुकरणं सन्तापकारणं भवति ।
1) वणिक् एकदा कूत्र अगच्छत् ?
2) वृषभः भाराक्रान्तः सन् किम् अकरोत् ?
3) वृषभं दृष्ट्वा गर्दभः किम् अकरोत् ?
4) कस्य भारः व्दिगुणः अजायत ?
5) अस्याः कथायाः का नीतिः ?
12. चत्वारि सन्धिनामनिर्देशपूर्वकं विघटयत । 4 x 2 = 8 M
1) गजाननः 2) नरेन्द्रः 3) ममैव 4) प्रत्यहम्
5) हरये 6) उदरेऽर्भकम् 7) कवीन्द्रः 8) गुणोत्तमः
13. चत्वारि सन्धिनामनिर्दशपूर्वकं सन्धत्त | 4 x 2 = 8 M
1) गुरु + उपदेशः 2) गङ्खा + इति 3) तथा + एव 4) सु + आगतम्
5) तौ + अत्र 6) गुरो + अव 7) महा + ओषधिः 8) मातु + आज्ञा
14. व्दयोः शब्दौ अन्त-लिङ्ग-विभक्ति-वचननिशपूर्वकं सम्पूर्णतया लिखत । 2 X 4 = 8 M
1) राम 2) नदी 3) वन
15. व्दयोः धात्वोः निर्दिष्टानि लकारखूपाणि लिखत । 2 x 3 = 6 M
1) भवति 2) गमिष्यति 3) गच्छेत् 4) सेवते
16. संस्कृतभाषया अनुवदत | 5 X 1 = 5 M
1) Let your mother be your God.
2) Tree protects when protected.
3) Scholar is worshiped everywhere.
4) Boy studies Sanskrit.
5) Character is the ultimate ornament.
Leave a Comment